Φιλανθρωπία, Αγάπη, Αισχύνη, Αμαρτία και Κατάκριση: οι θέσεις του Δημοκρίτου

Στο άρθρο αυτό παραθέτουμε και αναλύουμε τέσσερις ρήσεις του Δημοκρίτου που αναφέρονται στις σχέσεις των ανθρώπων, και οι οποίες έχουν τόσο πρακτική όσο και πνευματική διάσταση.

Απόφθεγμα πρώτο: “Μάθε δε πολύ μάλλον των άλλων σεαυτόν αισχύνεσθαι”

Δηλαδή: “Μάθε όμως πολύ περισσότερο να αισχύνεσαι τον εαυτό σου παρά τους άλλους”

 

Απόφθεγμα δεύτερο: “Κρείσσον τα οικήϊα ελέγχειν αμαρτήματα ή τα οθνεία”

Δηλαδή: “Είναι καλύτερο να ελέγχει κάποιος τα δικά του σφάλματα καί όχι τα ξένα”

NovoScriptorium: Μας προτρέπει ο Φιλόσοφος να ‘μάθουμε‘ πρώτα να ‘αισχυνόμαστε‘ τους εαυτούς μας και μετά να αισθανόμαστε, τάχα, ντροπή για τους άλλους. Όπως επίσης μας προτρέπει να ελέγχουμε τα δικά μας σφάλματα και όχι τα ξένα. Από τη στιγμή που λέει ‘να μάθουμε‘ εννοεί σαφώς ότι πρόκειται για κάτι το οποίο απαιτεί μάθηση, εκπαίδευση, άσκηση. Διότι είναι πολύ εύκολο να παρατηρούμε τους γύρω μας και να τους κρίνουμε, ιδιαιτέρως όμως δύσκολο να παρατηρήσουμε πραγματικά και αντικειμενικά τον ίδιο μας τον εαυτό, την όλη υπόστασή μας. Ουσιαστικά εδώ μας παρακινεί να ακολουθήσουμε μια εκ των βασικών αρχών της Φιλοσοφίας: να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Μας προτείνει δηλαδή να ακολουθήσουμε τον δρόμο της Φιλοσοφίας, με όσα άλλα αυτό συνεπάγεται και έχουμε εξηγήσει σε προηγούμενά μας άρθρα (ανάμεσα στα άλλα, άσκηση των αρετών και εθισμό σε αυτές). Η αίσθηση της αιδούς, της αισχύνης, είναι πολύ βασική και αποτρεπτική αμαρτημάτων για κάθε άνθρωπο που την αισθάνεται. Σχετίζεται άρρηκτα και άμεσα με την Συνείδηση και την Ψυχή, κατ’ επέκταση δε με τον ίδιο τον Θεό. Ο Δημόκριτος απορρίπτει αυτό που στην Ορθοδοξία ονομάζουμε ‘κατάκριση‘. Παρακινεί δε, όπως και η Ορθοδοξία, στην αυτοκατάκριση και αυτοέλεγχο. Εμείς, ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, γνωρίζουμε πως πρέπει να πράξουμε κατά αυτό τον τρόπο διότι θα υπάρξει απολογία και κρίση, όχι σε και από ανθρώπους: Μέγας Κριτής είναι ο Δημιουργός. Γνωρίζοντας πως ο Δημόκριτος και οι Φιλόσοφοι εν γένει ήσαν βαθύτατα ένθεοι, δεν αποκλείεται καθόλου η προτροπή αυτή να είχε και μια τέτοια πνευματική διάσταση. Υπαγορεύεται, πάντως, πρωτίστως από την λογική: δεν είναι δυνατόν να υπάρχει κοινωνία αρμονικώς συμβιούντων ανθρώπων όταν όλοι κρίνουν όλους και ουδείς -ή ελάχιστοι έστω- αυτοκατακρίνεται ώστε να αναγνωρίσει λάθη, να τα διορθώσει και να εξελιχθεί πρός μια καλύτερη υποστατική κατεύθυνση. Όταν όλοι -ή οι περισσότεροι έστω- λοιπόν ‘πάσχουν‘ υποστατικά, τότε κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει για πολύ καιρό, διότι οι διασπαστικές και φυγόκεντρες δυνάμεις θα αποτελούν συντριπτική πλειοψηφία.

 

Απόφθεγμα τρίτο: “Ουδ’ υφ’ ενός φιλέεσθαι δοκέει μοι ο φιλέων μηδένα”

Δηλαδή: “Ούτε από έναν νομίζω δεν αγαπιέται όποιος δεν αγαπά κανένα”

Απόφθεγμα τέταρτο: “Άξιον ανθρώπους όντας επ’ ανθρώπων συμφοραίς μή γελάν, αλλ’ ολοφύρεσθαι”

Δηλαδή: “Αξίζει, μιας και είμαστε άνθρωποι, στις συμφορές των ανθρώπων να μη γελάμε αλλά να θρηνούμε”

NovoScriptorium: Για τον Δημόκριτο δεν γίνεται να τιτλοφορείται ‘άνθρωπος‘ όποιος δεν έχει συμπόνοια για τον συνάνθρωπο. Όποιος δηλαδή άνθρωπος δεν είναι ‘φιλάνθρωπος’ στην πραγματικότητα δεν είναι ανθρώπινος! Είναι ένα ανθρωπόμορφο κτήνος. Άραγε, πόσο ‘ανθρώπινες’ είναι στην εποχή που διανύουμε οι Πολιτείες που έχουμε δημιουργήσει;

Να θέσουμε και μια άλλη παράμετρο στο θέμα: Ο διάβολος καλείται μισόκαλος και μισάνθρωπος, όπως γνωρίζουμε από την Ορθόδοξη Παράδοση. Συνεπώς, όσοι δεν έχουν φιλανθρωπία ουσιαστικά πράττουν ‘κατά διάβολον‘, ενώ, αντιθέτως, οι φιλάνθρωποι πράττουν ‘κατά Θεόν‘.

Ο Δημόκριτος πιστεύει επίσης στην Φιλότητα/Αγάπη. Διαπιστώνει πως η Αγάπη είναι κάτι που διαχέεται και προκαλεί ανταποδοτικά οφέλη: επιστροφή Αγάπης! Είναι σαφές πώς μια κοινωνία ανθρώπων που περιλαμβάνει όλο και περισσότερους ανθρώπους της Αγάπης, θα γίνεται όλο και ομορφότερη συν τω χρόνω. Όπως, βεβαίως, ισχύει και το αντίστροφο.

Μια κοινωνία που η Αγάπη/Φιλότητα αυξάνει είναι μια κοινωνία όλο και μεγαλύτερης συνοχής (αυτό άλλωστε, επιστημονικώς-κοσμολογικώς, εννοούσαν με την λέξη οι Φιλόσοφοι: την συνεκτική δημιουργική δύναμη του Σύμπαντος -η οποία, από πνευματικής σκοπιάς, σαφώς και αποτελεί άλλο ένα από τα ιδιώματα του Όντος, του Θεού). Και το αντίστροφο.

Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουμε, από τον Απόστολο Παύλο, πως ‘κι αν όλες τις αρετές έχω, αν δεν έχω Αγάπη, δεν είμαι τίποτα‘.

Η Αγάπη μας κάνει πιο ανθρώπινους, μας κρατάει ανθρώπινους. Μας φέρνει δε πιο κοντά τόσο μεταξύ μας όσο και με τον Δημιουργό.

Ισίδωρος Άγγελος