Άνθρωπος και Θεός – Πλάτων

Στο άρθρο αυτό παραθέτουμε και αναλύουμε ένα απόσπασμα από τους ‘Νόμους’ του Πλάτωνος (IV 715e). Πώς πρέπει να είναι ο άνθρωπος για να είναι ‘ευδαίμων’; Τι δεν πρέπει να κάνει ώστε να αποφύγει την καταστροφή;

Αρχαία Ελληνικά: ‘ο μέν δή θεός, ώσπερ και ο παλαιός λόγος, αρχήν τε και τελευτήν και μέσα των όντων απάντων έχων, ευθείαι περαίνει κατά φύσιν περιπορευόμενος. τωι δ’ αεί ξυνέπεται Δίκη των απολειπομένων του θείου νόμου τιμωρός, ής ο μέν ευδαιμονήσειν μέλλων εχόμενος ξυνέπεται ταπεινός και κεκοσμημένος, ο δέ τις εξαρθείς υπό μεγαλαυχίας, ή χρήμασιν επαιρόμενος ή τιμαίς, ή και σώματος ευμορφίαι άμα νεότητι και ανοίαι φλέγεται την ψυχήν μεθ’ ύβρεως…, καταλείπεται έρημος θεού, καταλειφθείς δέ καί έτι άλλους τοιούτους προσλαβών σκιρτάι ταράττων πάντα άμα, καί πολλοίς τισιν έδοξεν είναί τις, μετά δέ χρόνον ου πολύν υποσχών τιμωρίαν ου μεμπτήν τήι Δίκηι εαυτόν τε και οίκον καί πόλιν άρδην ανάστατον εποίησεν’

Απόδοση: ‘ο θεός, σύμφωνα με την παράδοση (με τον παλαιό λόγο), που έχει στα χέρια του “την αρχή, το τέλος και το μέσο όλων των πραγμάτων”, πετυχαίνει όλους τους στόχους του στη φύση. Τον ακολουθεί πάντα η Δικαιοσύνη, που τιμωρεί τους παραβάτες του θείου νόμου, στην οποία μένει πιστός όποιος θέλει να είναι ευδαίμων και την ακολουθεί ταπεινός και κεκοσμημένος (μετά κόσμου -κοσμιότητος- και τάξεως), ενώ όποιος εξαρθεί ένεκα μεγαλαυχίας επαίρεται για τα πλούτη, τις τιμές ή τη σωματική του ομορφιά ταυτόχρονα με τα νιάτα του και την ανοία (ανοησία, ελαφρομυαλιά) του, φλέγεται η ψυχή του από την ύβρη…, αυτός εγκαταλείπεται από τον θεό και τότε, έτσι εγκαταλειμμένος, συγκεντρώνει κοντά του κι άλλους σαν τον ίδιο και ταράττει τα πάντα. Πολλοί τον θεωρούν σημαντικό, αλλά πολύ σύντομα τιμωρείται από τη Δικαιοσύνη όπως του αξίζει και καταστρέφει τον εαυτό του, το σπίτι και ολόκληρη την πόλη του’

NovoScriptorium: Ο Πλάτων εδώ ως ‘παλαιό λόγο’ εννοεί την θεολογία του Ορφέως και των Ορφικών. Ο Θεός είναι η αρχή, το μέσον και το τέλος των πάντων. Είναι παντοδύναμος και η Φύση Τον υπακούει. Τον ακολουθεί πάντα η δικαιοσύνη. Οι παραβάτες των θείων νόμων τιμωρούνται, όχι από τον Θεό αλλά από την δικαιοσύνη που Τον ακολουθεί. Όχι, δεν παίζουμε με τις λέξεις. Το ζήτημα είναι λίαν ουσιαστικό. Ο άνθρωπος έχει ελευθέρα βούληση και κάνει ο ίδιος επιλογές. Κάθε επιλογή, καλή ή κακή, επιφέρει κάποιες συνέπειες. Δεν είναι ο Θεός που ‘τιμωρεί’: είναι ο άνθρωπος που αυτο-τιμωρείται. Άλλωστε, ο Θεός είναι η απερίγραπτη Παναγάπη που περιμένει πάντοτε την Μετάνοια του ανθρώπου και την επιστροφή του στην Πατρική αγκαλιά. Η Αγάπη Του υπερβαίνει την Δικαιοσύνη.

Συνεχίζει, λοιπόν, ο Πλάτων και μας πληροφορεί ότι ο άνθρωπος που επιθυμεί να είναι ‘ευδαίμων’ (‘ευτυχισμένος’ το μεταφράζουν πολλοί, η έννοια της λέξης περισσότερο όμως τείνει σε αυτό που λέμε ‘ευλογημένος από τον Θεό’) είναι πιστός στην αξία της δικαιοσύνης, είναι ταπεινός και έχει κοσμιότητα και τάξη.

Αντιθέτως, οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κατάσταση επάρσεως, μεγαλαυχίας, υπερηφανείας, εκείνοι που ‘αυτοθεοποιούνται’, εκτός του ότι αποδεικνύονται ‘ανόητοι’ (παρότι οι ίδιοι νομίζουν πως είναι πολύ σοφοί), εγκαταλείπονται από τον Θεό. Η ψυχή τους φλέγεται από την ‘Ύβρη’, μας λέει. Δηλαδή, έχουν δημιουργήσει τις εσωτερικές προϋποθέσεις ώστε κάθε εκτροπή από το ‘κατά Φύσιν’ και την Δικαιοσύνη να είναι αναμενόμενες για αυτούς. Είναι, δηλαδή, ικανοί για κάθε αμαρτία. Και βεβαίως, έχουν την τάση να συγκεντρώνονται οι ομοειδείς αυτοί άνθρωποι, οι ευρισκόμενοι σε αυτή τη δαιμονιώδη κατάσταση, και να ταράττουν τα πάντα γύρω τους: από τους διπλανούς τους συνανθρώπους μέχρι ολόκληρα κράτη. Αρκετοί θαυμάζουν την πρόσκαιρη έπαρσή τους, αυτό τον ‘αέρα υπεροχής’ που αποπνέουν. Η κατάληξη όμως όλων αυτών είναι η καταστροφή. Δυστυχώς, όχι μόνον η ατομική τους καταστροφή, αλλά και του Οίκου τους, ενίοτε και της Πολιτείας τους.

Παρατηρούμε πολύ μεγάλη συνάφεια της Πλατωνικής θεολογικής σκέψεως (η οποία αποτελεί συνέχεια, έστω κατά μέρος, της Ορφικής) με την Ορθόδοξη Χριστιανική αποκαλυπτική θεολογία.

Ισίδωρος Άγγελος