Τι συνιστά ‘ύβρη’ και πώς τιμωρείται άνωθεν; Υπάρχει ‘συλλογική ευθύνη’;

Στο παρόν άρθρο συνεχίζουμε την ανάλυσή μας στην ‘Βιβλιοθήκη’ του Απολλόδωρου, του Αθηναίου γραμματικού.

Αρχαίο κείμενο: “Σαλμωνεύς δε το μεν πρώτον περί Θεσσαλίαν κατώκει, παραγενόμενος δε αύθις εις Ήλιν εκεί πόλιν έκτισεν. υβριστής δε ων και τω Διί εξισούσθαι θέλων δια την ασέβειαν εκολάσθη. έλεγε γαρ εαυτόν είναι Δία, και τας εκείνου θυσίας αφελόμενος εαυτώ προσέτασσε θύειν, και βύρσας μεν εξηραμμένας εξ άρματος μετά λεβήτων χαλκών σύρων έλεγε βροντάν, βάλλων δε εις ουρανόν αιθομένας λαμπάδας έλεγεν αστράπτειν. Ζεύς δε αυτόν κεραυνώσας την κτισθείσαν υπ’ αυτού πόλιν και τους οικήτορας ηφάνισε πάντας”

Απόδοση: “Ο Σαλμωνεύς κατοικούσε αρχικά στη Θεσσαλία και αργότερα στην Ήλιδα και έχτισε μια πόλη. Τιμωρήθηκε όμως σκληρά γιατί ήταν υβριστής και επιθυμούσε να εξισωθεί με τον Δία. Έλεγε για τον εαυτόν του ότι είναι ο Δίας και διέταζε να στερούν τις θυσίες από εκείνον και να τις προσφέρουν στον ίδιο. Έδενε πίσω από το άρμα του δέρματα ξερά και χάλκινα καζάνια και έλεγε ότι βροντάει και πετούσε στον ουρανό λαμπάδες αναμμένες και έλεγε ότι αστράφτει. Ο Δίας τον κατακεραύνωσε και την πόλη, που ο Σαλμωνεύς είχε χτίσει με τα χέρια του, την κατέστρεψε εντελώς μαζί με τους κατοίκους της”

NovoScriptorium: Πρόκειται για άλλο ένα απόσπασμα θεολογικού περιεχομένου. Ο μύθος περιγράφει έναν άνθρωπο τόσο ξιπασμένο και υπερήφανο που έκανε ‘θεό’ τον εαυτό του. Ταυτόχρονα, μή μένοντας μόνο σε αυτό το λάθος, από την πολλή του πώρωση, επιπροσθέτως κοροϊδεύει τον Ύπατο θεό, με λόγια και με πράξεις. Για όλα αυτά καλείται ‘υβριστής‘. Η έννοια της ύβρεως λοιπόν περιλαμβάνει όχι μόνο την αυτοθεοποίηση αλλά και την θεομαχία, ανάμεσα σε άλλα. Στο τέλος ο Ζεύς τον τιμωρεί με θάνατο. Το ζήτημα όμως που χωράει περαιτέρω ανάλυση είναι ότι δεν κατακεραύνωσε μόνον τον ίδιο αλλά ολόκληρη την πόλη -με τους κατοίκους της- στην οποία ηγείτο. Αυτό μας δείχνει πώς όταν ο ηγέτης ενός Κράτους είναι υβριστής και ο λαός τον ανέχεται, για οποιονδήποτε λόγο συμβαίνει αυτό, τότε η τιμωρία καθίσταται συνολική και όχι μεμονωμένη. Αυτή η πίστη περί ‘συλλογικής υπευθυνότητας‘ και τιμωρίας είναι διάχυτη σε πολλά κείμενα της αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, όπως, για παράδειγμα, στον Όμηρο.

Κάνοντας έναν παραλληλισμό με την σύγχρονη εποχή θα διαπιστώσουμε πως και σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι διάφορες ηγεσίες ανήκουν στην κατηγορία του υβριστού. Μαζί με αυτές και η πλειοψηφία των ανθρώπων που διοικούν. Συνεπώς αν πιστέψουμε τον Απολλόδωρο, ότι αυτός είναι ένας ‘άγραφος θείος νόμος‘, θα πρέπει να περιμένουμε μεγάλα δεινά στις αντίστοιχες πολιτείες. Μια ματιά στις στατιστικές αυξήσεως ψυχικών νοσημάτων, αυξήσεως βαριών ασθενειών, αυξήσεως θανάτων σε μικρή ηλικία, κ.α. θεωρούμε πως αρκούν για να καταδείξουν πως έχει κάποια βάση αυτή η προειδοποίηση από τα βάθη των αιώνων.

Μια άλλη παρατήρηση έχει να κάνει με το σημείο της διηγήσεως που αναφέρεται στον τρόπο που κοροϊδεύει τον Δία ο Σαλμωνεύς. Χρησιμοποιεί ανθρώπινες κατασκευές που μιμούνται ενέργειες που αποδίδονταν στον Δία. Πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες πράττουν τα ανάλογα σήμερα και τους ακολουθεί νοητικώς πάρα πολύς κόσμος. ‘Θεοποιούν’ τις ανθρώπινες γνώσεις και κατασκευές και εμπαίζουν όποιον πιστεύει στην ύπαρξη του Θεού. Συμφώνως λοιπόν προς τον αρχαίο ορισμό, τούτο συνιστά ‘ύβρη’ και επισύρει άνωθεν τιμωρία εξίσου με τα προηγούμενα.

Είναι φανερό και από αυτή την διήγηση, ότι κοινωνία που αρνείται τον Θεό και τους θείους νόμους είναι καταδικασμένη να συντριβεί. Φυσικά, το ίδιο συμβαίνει και στο μεμονωμένο άτομο, όπως επιμένουν άπαντες οι γνήσιοι Φιλόσοφοι της αρχαιότητος.

Ισίδωρος Άγγελος