Όταν οι Σπαρτιάτες παράκουσαν το Λυκούργο ή ο γρηγορότερος τρόπος για να καταστραφεί μια κοινωνία!

«Μόνο όταν θα γυρίσω στην Σπάρτη θα σας επιτραπεί να αλλάξετε τους νόμους που σας παρέδωσα», δήλωσε στους συμπολίτες του σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Λυκούργος ο Νομοθέτης (800 π.Χ. – 730 π.Χ), και απέπλευσε για την Κρήτη μην έχοντας βέβαια σκοπό να επιστρέψει ποτέ ξανά στην πατρίδα. Και για να βεβαιωθεί ότι ούτε τα οστά του δε θα επέστρεφαν κάποτε, έτσι ώστε να έβρισκε κάποιος επιτήδειος τη δικαιολογία να αλλάξει τους νόμους, έδωσε εντολή στους υπηρέτες του να αποτεφρώσουν τη σωρό του όταν θα πέθαινε και να σκορπίσουν την τέφρα στη θάλασσα. Και η Ιστορία δικαίωσε το Λυκούργο, αφού όσον καιρό οι Σπαρτιάτες πειθαρχούσαν στους νόμους του, ήταν όχι μόνο η πρώτη δύναμη στην Ελλάδα, αλλά και οι υπερασπιστές της Ελευθερίας και της Ευρώπης από τους εκ της Ασίας ορμώμενους εισβολείς στη θρυλική μάχη των Θερμοπυλών πρώτα και μετέπειτα στις Πλαταιές. Και για αυτά τους τα κατορθώματα κέρδισαν δόξα αιώνια στο παγκόσμιο στερέωμα.

Ωστόσο, κατά τον πολυετή Πελοποννησιακό πόλεμο (431 π.Χ – 404 π.Χ.) οι Λακεδαιμόνιοι αντιμετώπισαν πρωτόγνωρα για αυτούς και τη δομή του κράτους τους προβλήματα, όπως π.χ. τι θα έκαναν με το χρυσό και τα άλλα λάφυρα που αποσπούσαν στις νικηφόρες για αυτούς μάχες, δεδομένου ότι ο Λυκούργος τους απαγόρευε να κατέχουν χρυσό ή άλλα πολύτιμα μέταλλα και αντικείμενα ακόμα και στα ταμεία του κράτους. Σημειωτέον, ότι τα σπαρτιατικά νομίσματα ήταν σιδερένια, πολύ μεγάλα και βαριά και πολύ χαμηλής αξίας, ώστε ούτε να μπορούσε κανείς εύκολα να τα αποταμιεύσει αλλά ούτε και να είχε νόημα κάτι τέτοιο.

Στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία όμως οι Σπαρτιάτες αποφάσισαν ίσως κάπως βεβιασμένα και χωρίς να μελετήσουν ενδελεχώς το θέμα -μαινόταν άλλωστε ο πόλεμος και η ανάγκη για χρήματα ήταν επιτακτική -την αποταμίευση του χρυσού στο ταμείο του κράτους, υπό την εποπτεία κρατικών αξιωματούχων. Σταδιακά, όμως, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και καθότι δεν είχε δημιουργηθεί το κατάλληλο θεσμικό και νομικό πλαίσιο, ο χρυσός άρχισε να διαχέεται στα χέρια των ιδιωτών…

Και τότε πρωτάκουστα πράγματα άρχισαν να συμβαίνουν στη Σπάρτη, όπως η περίπτωση του ενδὀξου νικητού των Αθηναίων στις Συρακούσες, του στρατηγού Γυλίππου που έκρυψε στη στέγη του σπιτιού του χρυσά νομίσματα αξίας τριάντα ταλάντων κατά το Δίοδωρο ή τριακοσίων κατά τον Πλούταρχο, από λάφυρα μαχών. Τον μαρτύρησε όμως ο υπηρέτης του που δήλωσε με νόημα στις αρχές ότι πολλές κουκουβάγιες μαζεύτηκαν τώρα τελευταία στη στέγη του σπιτιού του Γυλίππου (η κουκουβάγια ως σύμβολο της Αθήνας απεικονιζόταν στα νομίσματα του Κλεινού Άστεως)!

Και εν συνεχεία, η πτώση τους ήταν ελεύθερη αφού υπέπεσαν σε ακόμα μεγαλύτερα και δη πολιτικά σφάλματα, που μόλις λίγες δεκαετίες πριν θα φάνταζαν αδιανόητα, όπως η Ανταλκίδειος Ειρήνη (386 π.Χ.), βάσει της οποίας προδόθηκε και παραδόθηκε ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας και της Κύπρου στους Πέρσες, καθώς και δόθηκε η δυνατότητα στους τελευταίους να παρεμβαίνουν ωμά στα ελληνικά πολιτικά πράγματα.
Και αυτό γιατί το ανώτερο πνεύμα της αυτοθυσίας για το καλό της Σπάρτης και του ελληνικού κόσμου συνολικά, που χαρακτήριζε τους Σπαρτιάτες μέχρι τότε αντικαταστάθηκε βαθμιαία από μια κατ’ όνομα πραγματιστική θέαση του κόσμου και στάση ζωής, που δεν είχε τίποτα κοινό με το πνεύμα του βασιλιά Λεωνίδα, ούτε ακόμα και με αυτό του ναυάρχου Καλλικρατίδα που πολέμησε στον Πελοποννησιακό πόλεμο και που επι ματαίω διακήρυττε: είναι προτιμότερο να ηττηθούμε από άλλους Έλληνες παρά να λάβουμε χρήματα από τους βαρβάρους (εννοώντας χρηματική υποστήριξη από τους Πέρσες για τη συνέχιση του εμφυλίου σπαραγμού). Και η Ιστορία έφερε έτσι τα πράγματα που λίγα μόλις χρόνια μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη, οι Σπαρτιάτες έπαψαν πια να είναι αήττητοι και η πρώτη δύναμη στον ελληνικό χώρο, αντικαθιστάμενοι από τους Θηβαίους που τους κατατρόπωσαν στα πεδία των μαχών (371 π.Χ., μάχη των Λεύκτρων).

Εν κατακλείδι, ο Λυκούργος ο Νομοθέτης που έζησε μερικούς αιώνες πριν από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και είναι ο δημιουργός του πολιτεύματος της Σπάρτης φαίνεται πως γνώριζε σε βάθος την ανθρώπινη φύση, ήταν άλλωστε πολυταξιδεμένος και είχε παρατηρήσει τις αρετές και τα ελαττώματα ανθρώπων και κοινωνιών ανά τον κόσμο πριν να διαμορφώσει κατάλληλα την σπαρτιατική κοινωνία. Θα πρέπει λοιπόν να δεχτούμε ότι μπορεί και πρέπει ένα κράτος να θεμελιωθεί πάνω σε ένα στέρεο και αμετάβλητο στο χρόνο περίγραμμα νόμων και πολιτιστικών χαρακτηριστικών, όπως των εθίμων, σαφώς, συμβατών με την ιδιοσυγκρασία ενός λαού. Τη θέση αυτή άλλωστε αυτή πλην του Λυκούργου ασπάστηκε και ο Πλάτων στους Νόμους του προσθέτοντας ότι η συχνή μεταβολή των νόμων και θεσμών έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες να παύουν να τους σέβονται , ενώ η διατήρησή τους στο χρόνο επαυξάνει το κύρος τους. Αναφέρει ο ίδιος ως παράδειγμα την Αίγυπτο, που επί δέκα χιλιάδες χρόνια μέχρι και την εποχή του διατηρούσε τους ίδιους νόμους, ενώ ένα μεταγενέστερο παράδειγμα αποτελεί η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) που θεμελιώθηκε στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, στο Χριστιανισμό και στην Ελληνική Παιδεία, και αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα στην παγκόσμια ιστορία, πολιτικής αντοχής και μακροβιότητας (άνω της χιλιετίας) μιας καθ’ όλα κραταιάς πολιτικής οντότητας.

Αντιθέτως, βίαιες και ξαφνικές μεταβολές στην οικονομία, στις παραδομένες πολιτιστικές αξίες, στους θεμελιώδεις νόμους, και στους θεσμούς μιας πολιτείας είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνες, αφού, ενδέχεται να οδηγήσουν στο ραγδαίο γκρέμισμά της, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αν πληγούν τα θεμέλια ενός κτίσματος αυτό κινδυνεύει άμεσα με κατάρρευση. Και ο κίνδυνος γίνεται θανάσιμος αν λείψουν οι υγιείς εκείνες δυνάμεις της κοινωνίας που θα μπορούσαν εγκαίρως να αντιληφθούν το θανάσιμο κίνδυνο και αντιδρώντας αστραπιαία με διορθωτικές κινήσεις, να ανασχέσουν την πορεία προς την καταστροφή.

Λέξη κλειδί στην παραπάνω παράγραφο είναι η έγκαιρη αντίδραση όταν εκφυλιστικά φαινόμενα παρουσιαστούν σε μια κοινωνία, αλλιώς είναι μάλλον αδύνατον αυτή να σωθεί. Έτσι ο βασιλιάς της Σπάρτης Άγις ο Δ’ (265 π.Χ. – 241 π.Χ.) προσπάθησε να σώσει την Σπάρτη επαναφέροντας τους νόμους του Λυκούργου, ήταν όμως ήδη πολύ αργά για να αλλάξει κάτι και τελικά ο ίδιος έπεσε θύμα δολοφονίας αυτών που είχαν συγκεντρώσει τον πλούτο στα χέρια τους και σίγουρα δεν επιθυμούσαν την επαναφορά της ισοπολιτείας και την απαξίωση του υλικού πλούτου σύμφωνα με το πνεύμα των νόμων του Λυκούργου.

Ας είναι λοιπόν όσοι αγαπούν την πατρίδα τους πάντα σε επιφυλακή, για να μην τη χάσουν ξαφνικά…

Ίων Εσπερινός