Ο Όμηρος περί ψυχής

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε και αναλύουμε δύο αποσπάσματα από την Ραψωδία Ι της Ομήρου Ιλιάδος.

Αρχαίο κείμενο: «ουδ’ εί μοι τόσα δοίη όσα ψάμαθός τε κόνις τε, ουδέ κεν ώς έτι θυμόν εμόν πείσει’ Αγαμέμνων, πρίν γ’από πάσαν εμοί δόμεναι θυμαλγέα λώβην»

Απόδοση: «ούτε καί άν τόσα μού έδινεν όσα η ψάμος καί η σκόνη, ούτε κι έτσι τήν ψυχή μου θά πράυνεν ο Αγαμέμνων» (στ.385-387)

(Σημείωση: η λέξη ‘θυμός’ συχνά αποδίδεται και ως ‘ψυχή’, δίχως όμως, για να είμαστε ακριβείς, να είναι αυτή η κυριολεκτική της έννοια. Εδώ πάντως φαίνεται ότι η συγκεκριμένη απόδοση δικαιολογείται – Χρησιμοποιούμε την απόδοση του κυρίου Κωνσταντίνου Δούκα)

NovoScriptorium: Ο Αχιλλέας δέχεται πρόταση από τον Αγαμέμνονα ώστε να επέλθει παύση της μεταξύ τους διαμάχης. Επικουρικά ο Αγαμέμνων προσφέρει πάρα πολλά υλικά αγαθά ανεκτίμητης αξίας στον Αχιλλέα για το σκοπό αυτό. Ο Αχιλλέας όμως απαντάει με τα πιο πάνω λόγια. Μέσα από αυτά ο Όμηρος μας προσφέρει την θεολογική θέση ότι η ψυχή του ανθρώπου είναι υπεράνω κάθε υλικού πράγματος. Δεν ισοφαρίζεται η αξία της ούτε με υλικά αντίδωρα που να αναλογούσαν σε αριθμούς ίσα με…όλη την άμμο και την σκόνη του κόσμου! Τέτοια λοιπόν είναι η αξία της ψυχής για τον Όμηρο. Στο ερώτημα ‘γιατί’ η απάντηση είναι μάλλον προφανής. Η ψυχή αποτελεί δώρο του Θεού στον άνθρωπο (δείτε στο σημείο αυτό την ανάλυσή μας περί της Μονοθεϊστικής πίστεως των Ορφικών, στο τμήμα ‘Φιλοσοφία‘ της σελίδας μας). Είναι το τμήμα εκείνο της υπάρξεώς του που συνεχίζει να υφίσταται και μετά το τέλος της υλικής ζωής. Η ψυχή είναι αιώνια. Η προσπάθεια των Φιλοσόφων ήταν να αποκτήσει η ψυχή, ενόσω ο άνθρωπος ζει στον υλικό κόσμο, τα απαραίτητα εκείνα εφόδια που θα της χρησιμεύσουν για την Αιωνιότητα. Αυτά δεν είναι άλλα από τις Αρετές. Βαθύτατα δε πίστευαν πως υπάρχει ‘κρίση της ψυχής’ από τον Θεό μετά τον υλικό θάνατο. Για να βρεθεί λοιπόν κάπου ‘καλύτερα’ η ψυχή αυτονόητο είναι ότι θα πρέπει να ζήσει και ο άνθρωπος με ανάλογο τρόπο. Ο οποίος τρόπος περικλείεται στην εξής στάση ζωής: να επιλέγουμε τα θεία από τα ανθρώπινα σε κάθε μας ενέργεια. Τότε η ψυχή συσχηματίζεται με το Θείον και σε Αυτό κοντά θα βρεθεί μετά τον υλικό θάνατο.

Αρχαίο κείμενο: «ληιστοί μέν γάρ τε βόες καί ίφια μήλα, κτητοί δέ τρίποδες τε καί ίππων ξανθά κάρηνα. Ανδρός δέ ψυχή πάλιν ελθείν ούτε λεϊστή ούθ’ ελετή, επεί άρ κεν αμείψεται έρκος οδόντων»

Απόδοση: «Γιατί μπορεί νά ληστέψη κανείς βόδια καί παχειά αρνιά, καί ν’ αποκτήση τρίποδες καί ίππους μέ ξανθή κάρα. τού ανδρός όμως η ψυχή πίσω νά έλθη ούτε μέ ληστεία (γίνεται) ούτε μέ αρπαγήν, αφού περάση μιά φορά τό φράγμα τών οδόντων» (στ.406-409)

NovoScriptorium: Το πρώτο δίδαγμα εδώ είναι ότι σε κάθε τι που ο άνθρωπος πράττει πρέπει να βάζει προτεραιότητα το αντίκτυπο αυτών των πράξεων στην ψυχή του. Τα υλικά γενικώς είναι καλύτερα να τοποθετούνται σε δεύτερη μοίρα. Το ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον όμως εδώ είναι ότι, μέσα από τα συγκεκριμένα λόγια, καθίσταται σαφές πέραν πάσης αμφισβητήσεως ότι ο Όμηρος πίστευε – ως θεολογική θέση- πως η ψυχή του κάθε ανθρώπου είναι μοναδική και πως αν φύγει μία φόρα δεν επιστρέφει. Εν ολίγοις δεν πίστευε στην λεγόμενη ‘μετενσάρκωση’, εν αντιθέσει με κάποιους μεταγενέστερους διανοητές-Φιλοσόφους. Το σίγουρο είναι ότι η ‘καθαρή’ Ελληνική θέση, ανεπηρέαστη από έξωθεν αλλότριες ιδέες – κυρίως Ανατολικές- είναι αυτή που διατυπώνει ο Όμηρος, καθώς είναι κατά πολύ αρχαιότερη.

Ισίδωρος Άγγελος