Σε αυτή τη σειρά άρθρων παρουσιάζουμε επιλεγμένες σκηνές από την ιστορία της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Ρωμανία ή Βασιλεία των Ρωμαίων ή Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή ‘Βυζάντιο’).
Το ξεκίνημα των ‘Σκοτεινών Χρόνων’
Την ίδια ώρα που οι Λομβαρδοί έκαναν έντονη εγκατάσταση σε τμήματα της (Ιταλικής) χερσονήσου, πέρασαν την πρώτη τους γενιά εκεί – τουλάχιστον κατά το 570-600 – μέσα σε αδιάκριτη λεηλασία. Αυτό είχε μη αναστρέψιμες συνέπειες, μιλώντας με όρους οικολογίας, για την Ιταλία και τη νότια Γαλατία.
Στη Γαλατία, οι εσωτερικές μεγαλουπόλεις μετατράπηκαν σε απλές πόλεις επειδή είχαν αποκοπεί τόσο από την παραμελημένη ύπαιθρο όσο και από την ακτή της Μεσογείου, το εμπόριο και τον πολιτισμό της. Στην Ιταλία, οι υπόλοιποι ιδιοκτήτες γης έφυγαν σε μεγάλους αριθμούς για τις παράκτιες περιοχές, στερώντας τις πόλεις από πλούτο και ζωτικότητα. Η παλιά ρωμαϊκή διοικητική δομή και το προσωπικό απομακρύνθηκαν μόνιμα, ενώ απέμειναν μόνο κάποια Βυζαντινά φυλάκια, Λομβαρδικά δουκάτα, καθώς και ιδιοκτησίες του Πατριαρχείου Ρώμης (Σημείωση: ο όρος ‘παπικές ιδιοκτησίες’ που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο πρωτότυπο κείμενο είναι παραπλανητικός, καθώς ο Πάπας της Ρώμης εκείνη την εποχή ήταν απλώς ο Επίσκοπος του Ορθοδόξου Πατριαρχείου Ρώμης. Το Ορθόδοξο σύστημα διακυβέρνησης ήταν πάντοτε Συνοδικό. Θα ήταν λοιπόν αδύνατο να μιλήσει κανείς για ‘ιδιοκτησίες του Πάπα’, δηλαδή προσωπικές ιδιοκτησίες). Η ύπαιθρος εγκαταλειπόταν συχνά από τους ανυπεράσπιστους χωρικούς, οι οποίοι κατέφευγαν στα ορεινά χωριά.
Είναι από την εποχή αυτή που το αρχαίο σύστημα γεωργικής αξιοποίησης της γης εγκαταλείφθηκε δια της βίας, τόσο στην Ιταλία όσο και στις βαλκανικές περιοχές που πλήττονται από Σλάβους και Βούλγαρους. Στις επόμενες γενιές, οι αγροτικές εκτάσεις παραμελήθηκαν εξαιτίας των καταστροφών που προκάλεσαν οι Λομβαρδοί ή λόγω θνησιμότητας που σχετιζόταν με την πανώλη. Έτσι δεν θα μπορούσε να αποτραπεί η διαρκής και παρατεταμένη διάβρωσή τους από τις βροχοπτώσεις (Σημείωση: καθιστώντας τις άχρηστες, μη παραγωγικές)
Ο McCormick, στο ‘Origins’ σελ.113, προτείνει, με βάση την καταμέτρηση των ναυαγίων, ότι στη δυτική Μεσόγειο, το θαλάσσιο εμπόριο μειώθηκε κατά περίπου δύο τρίτα μεταξύ του έκτου και του έβδομου αιώνα (550-650) και συνέχισε να μειώνεται μετά από αυτό. Ωστόσο, η ναυτική (στρατιωτική) δραστηριότητα, πιθανότατα αυξήθηκε, κυρίως μετά το 650, μετρώντας ταυτόχρονα μουσουλμανικά και χριστιανικά πολεμικά πλοία. Άλλοι υποστηρίζουν ότι, τουλάχιστον στη Δύση, η εμφάνιση ήρθε νωρίτερα. Ο Wickham, για παράδειγμα, βλέπει τη θανατηφόρα αποδυνάμωση της Δυτικής Αυτοκρατορίας να λαμβάνει χώρα τον 5ο αιώνα, συγκεκριμένα κατά το μισό αιώνα μετά την απώλεια της Αφρικής από τους Βανδάλους στην δεκαετία του 430 (‘Early Middle Ages’, 2005, σελ. 730). Αυτό «έσπασε» τη φορολογική «σπονδυλική στήλη» του εμπορίου και της φορολογίας μεταξύ της Ρωμαϊκής Αφρικής και της Ρωμαϊκής Ιταλίας. Αλλά αν και το εμπόριο υποχώρησε, συνέχισε στη Δύση, παρ’ όλα αυτά, μέχρι τη δεκαετία του 600.
Τα λογοτεχνικά στοιχεία επιβεβαιώνουν μια έντονη οικονομική κάμψη. Η αγγειοπλαστική εντός της δεκαετίας του 600 αντικαταστάθηκε από την ξυλοτεχνία. Στην Ιταλία σημειώνεται έντονη πτώση στον αριθμό σωσμένων επιγραφών καθώς και εξαφάνιση της υψηλής ποιότητας αγγειοπλαστικής (“African Red Slip Ware”). Τα τέλη της δεκαετίας του 500 κάνουν την εμφάνιση ξύλινα πιάτα, δίσκοι και κυπέλλα. Οι αμφορείς πυρόλιθου [γιγαντιαίες στάμνες συνήθως των 39 λίτρων] έδωσαν τη θέση τους σε ξύλινα βαρέλια στη δεκαετία του 600 (Brown 1984: 7; also Hodges & Whitehouse 1983: 25 ff). Ή τουλάχιστον αυτή ήταν η περίπτωση στη Δύση. Οι αμφορείς συνέχισαν να κατασκευάζονται στη Γάνο, στην θρακική (δυτική) ακτή της Θάλασσας του Μαρμαρά για περιφερειακές συναλλαγές μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας (Jeffreys et al., 2008: 434).
Στην Ανατολή η μεγάλη παραγωγή αμφότερων αμφορέων (εκείνων που χρησιμοποιήθηκαν για το εμπόριο ελαίου και κρασιού σε μεγάλες αποστάσεις) και των καλών επιτραπέζιων ειδών θα τελείωνε κατά τον έβδομο αιώνα. Αυτή υπήρξε μια συστημική κατάρρευση. Για παράδειγμα, είναι πλέον σαφές ότι το “Phocaean RS” (PRS: δηλαδή, εξελιγμένα κεραμικά “κόκκινης ολίσθησης” από τη Φώκαια στο δυτικό Αιγαίο), που κάποτε ήταν αντικείμενο εμπορίου σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, έπαψε να παράγεται κατά την περίοδο 670-700, λίγο αργότερα από όσο παλαιότερα νομιζόταν. Αυτό είναι ξεκάθαρο από τις ανασκαφές στο Εμπορειό της Χίου, στη Γόρτυνα στην Κρήτη και στην Κριμαία. Το εμπόριο PRS είχε αρχίσει να συρρικνώνεται από τη δεκαετία του 500, αλλά οι τοπικές παραγωγές RS [τοπικών τύπων λιγότερο εξελιγμένων] δεν το αντικατέστησαν, επειδή έπαψαν επίσης. Αντικαταστάθηκαν από πιο χονδροειδείς τύπους (Wickham 2005: 784 ff).
Όπως είπαμε, ωστόσο, οι αμφορείς συνέχιζαν να παράγονται στη Γάνο στην Θρακική (δυτική) ακτή της Θάλασσας του Μαρμαρά μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας. Κατά την περίοδο αυτή χρησιμοποιήθηκαν για τοπικό εμπόριο στην περιοχή του βορείου Αγαίου-Μαρμαρά (Jeffreys et al., 2008: 434).
(NovoScriptorium: Είναι φανερό πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι παράγοντες ‘βάρβαροι εισβολείς‘ και ‘πανώλη‘ υπήρξαν καθοριστικοί για την ύπαρξη των λεγόμενων ‘Σκοτεινών Χρόνων’. Κυριολεκτικώς άλλαξε ο κόσμος και ο ρους της Ιστορίας! Μπορούμε να πούμε, μετά βεβαιότητος, προς το χειρότερον)
(Πηγή: ‘The Rome that almost fell: The long seventh century’, του Michael O’ Rourke)
Έρευνα-Μετάφραση-Σχολιασμός: Αναστάσιος Φιλόπονος
Novo Scriptorium 
Leave a Reply