Δερματολογία
Τα σημαντικότερα δερματολογικά νοσήματα, τα οποία απασχόλησαν τους Βυζαντινούς
ήταν: κνησμός, τριχόπτωσις, πιτυρίασις, αλωπεκία, έρπης ζωστήρ, λέπρα κ.λπ. Αναφέρονταν ακόμη και με τους όρους ερύθημα, εξάνθημα, κνησμονή, κατάρρηξις, οίδημα και κνησμώδης διάθεσις κ.ά. Κατά τον Αέτιο Αμιδηνό, η γενική θεραπεία των δερματολογικών νοσημάτων συνίστατο στην αποφυγή λήψης όξινων τροφών και ποτών. Επίσης, δίνονταν φαρμακευτικά σκευάσματα ζωικής, φυτικής ή χημικής προέλευσης για χορήγηση από το στόμα, υπογλώσσια ή τοπικά. Ακόμη, χρησιμοποιούνταν υποκλυσμός, φλεβοτομία και λουτροθεραπεία. Ο κνησμός θεραπευόταν με πλύση από αφέψημα, ιδιαίτερα της μολόχας, επαλείψεις με λάδι, φλεβοτομία και λουτροθεραπεία. Για την αντιμετώπιση της τριχόπτωσης συστήνονταν φαρμακευτική και διαιτητική αγωγή. Η διαιτητική αγωγή περιελάμβανε λαχανικά, όπως κρεμμύδι, σκόρδο, πράσο, μαρούλι, κρέας βοδινού, θαλάσσια όστρακα κ.λπ., ενώ φαρμακευτικά χρησιμοποιούνταν ο λωτός και το λάβδανο. Για την αντιμετώπιση της πιτυρίασης συστήνονταν λουτροθεραπεία και χρήση δαφνέλαιου. Για τη θεραπεία της αλωπεκίας γινόταν σηπτική χειρουργική
παρέμβαση, η οποία συνίστατο σε σκαριφισμούς του πάσχοντος τμήματος και ακολουθούσε φαρμακευτικό επίθεμα από «…σκόνη καλαμιού, νίτρο, κάρδαμο και υγρή πίσσα…», και ως αναισθητικό για τη διαδικασία του σκαριφισμού χρησιμοποιούσαν καμένο δέρμα κροκόδειλου. Ο Παύλος Αιγινήτης σύστηνε να τοποθετείται στην περιοχή της αλωπεκίας καμένο δέρμα φιδιού για να εμφανιστούν τρίχες. Ο έρπης ζωστήρ αντιμετωπιζόταν με τοπική θεραπευτική αγωγή, της οποίας ως βασικό της συστατικό ήταν ο ράμνος ή το κουνουπίδι «…το κουνουπίδι τον έρπητα θεραπεύει…». Η λέπρα αντιμετωπιζόταν με τη χρήση χημικών, φυτικών και ζωικών ουσιών, με τη
λουτροθεραπεία και τα αμμόλουτρα. Τοπικά, γινόταν χρήση θείου.
Ενδοκρινολογία
Στο πεδίο αυτό αναφέρονται τα νοσήματα της βρογχοκήλης, της κακοήθειας του θυρεοειδούς αδένα, της ανδρικής στειρότητας, του σακχαρώδους διαβήτη και της παχυσαρκίας. Η βρογχοκήλη αντιμετωπιζόταν φαρμακευτικά και χειρουργικά. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση έγκειτο στη χορήγηση φυτικών, χημικών και ζωικών σκευασμάτων, με μορφή εμπλάστρων, αλειμμάτων και μαλαγμάτων. Οι κυριότερες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνταν ήταν ασβέστης, χαλκός, θειάφι, τέφρα, οι φυσικές ήταν το βδέλλιον, το πύρεθρον, η κικίδα και η τερεβινθίνη, ενώ οι ζωικές ήταν κυνεία κόπρος, μέλι και κηρός. Ο καρκίνος του θυρεοειδούς διακρινόταν σε καλοήθη και κακοήθη. Η θεραπεία παρείχετο ανάλογα με τον τύπο. Ο Ορειβάσιος χρησιμοποιούσε ζωικά και φυτικά σκευάσματα, ενώ ο Διοσκουρίδης σύστηνε βδέλλιον, το οποίο είχε «…δύναμη θεραπευτική, μαλακτική και διαλυτική…». Η ανδρική στειρότητα, η οποία απαντάται με τον όρο ασυλληψία, αντιμετωπιζόταν υγιεινοδιαιτητικά, με φάρμακα και χειρουργείο. Υγιεινοδιαιτητικά συστήνονταν τροφές που ενίσχυαν το σπέρμα, όπως κουκιά, σύκα κ.λπ. και αφροδισιακά όπως το ορμικόχορτο, η ρόκα και ο δυόσμος. Χειρουργικά γινόταν παρέμβαση για την αποκατάσταση των διαμαρτιών της περιοχής και κυρίως του υποσπαδία. Ο σακχαρώδης διαβήτης αναφερόταν από τον Αέτιο ως διάρροια ούρων, από το Ρούφο Εφέσιο ως υδατώδης ούρησις και από το Λέοντα Ιατροσοφιστή ως διαψακόν πάθος. Η προτεινόμενη θεραπεία σκοπό είχε τη μείωση των παραγομένων ούρων και της πολυδιψίας, και αυτό επιτυγχανόταν με ειδική δίαιτα, φυσικοθεραπεία και φάρμακα. Η ειδική δίαιτα περιελάμβανε κατανάλωση τροφών, όπως χοιρινό κρέας, κρασί, τυρί, ψάρια, μήλα κ.λπ., ενώ απαγορεύονταν τα αλμυρά, τα αμύγδαλα και τα ξηρά σύκα. Η παρεμβατική θεραπεία έγκειτο στη χρήση φλεβοτομίας, ενώ φυσικοθεραπευτικά γινόταν χρήση φυτικών ουσιών με τη μέθοδο επιθεμάτων και
καταπλασμάτων στην περιοχή των νεφρών, εκ παραλλήλου με λουτροθεραπεία. Φαρμακευτικά, χορηγούνταν σκευάσματα χημικών (σκωρία, κόμι, όπιο, κωδεΐνη) και φυτικών ουσιών (περικοκλάδι, ρόδι, αγριοβασιλικός, αγγουριά, ψαλιδόχορτο). Οι ουσίες αυτές χορηγούνταν με τη μορφή αφεψημάτων, ενεμάτων και σιροπιών. Η παχυσαρκία αντιμετωπιζόταν με φαρμακευτική αγωγή, άσκηση και λουτροθεραπεία. Ο Γαληνός ήταν ένας από τους ιατρούς που σύνδεσε ευθέως την υγεία με την άψογη σωματική κατασκευή. «… οὔτε γὰρ ὑγιαίνειν τις ὑμῶν ἂν δόξειε τὴν γ’ ἀκριβῶς ἄμεμπτον ὑγείαν οὒκ ἔχω οὔτ’ ἀμέμπτως κατασκευάσθαι τὸ σῶμα…». Διευκρινίζει δε εννοώντας άψογη κατασκευή «…οὕτω δὲ καὶ κατασκευὴν ἔχειν σώματος ἄμαμπτον, ὅταν μὴθ’ ὑπὸ τῶν ἔξωθεν αἰτίων ἐτοίμως εἰς νόσον ἄγηται μὴθ’ ὑπὸ τῶν ἐξ αὐτοῦ…», αποσαφηνίζοντας ότι μία από τις αιτίες που προέρχονται από το ίδιο το σώμα είναι «…ἣ περὶ τάς τῶν σιτίων ποιότητας, ἢ ποσότητας ἢ καιροὺς ἁμαρτάνοντας…». Ο Γαληνός κάνει άμεση σύνδεση της υγείας με το σωματικό βάρος, την περίσσεια του οποίου αντιμετωπίζει με το λουτρό και την άσκηση. Το ειδικό διαιτολόγιο περιελάμβανε σκόρδο, κρεμμύδι, πράσο, κριθάρι, μπιζέλια, ψάρι, λευκό κρασί, μέλι, σύκα, καρύδια και αμύγδαλα. Φυσικοθεραπευτικά εφαρμόζονταν τρίψεις, ενώ ο Ορειβάσιος εφάρμοζε και την κολύμβηση. Τη συνιστούσε ως καλοκαιρινή άσκηση επειδή αδυνατίζει, τονώνει και λεπταίνει το σώμα. Στη θεραπεία κατά της
παχυσαρκίας χρησιμοποιούσαν και φλεβοτομία.
Καρδιολογία
Οι καρδιακές αρρυθμίες απαντιόνταν με τους όρους τροπή σφυγμού, ανώμαλος και άτακτος σφυγμός κ.ά. Αντιμετωπίζονταν με ειδική δίαιτα, φλεβοτομία και φαρμακευτική αγωγή, η οποία είτε χορηγείτο από το στόμα είτε προκάρδια με μορφή εμπλάστρων. Τα νοσήματα των στεφανιαίων αγγείων αναφέρονταν ως άλγος καρδίας ή καρδιαλγία. Θεραπευτικά, χορηγούνταν φαρμακευτικά σκευάσματα φυτικής κυρίως προέλευσης, όπως το γλυκύ, που αποτελείτο από ξύδι, μάραθο, αλόη και μέλι. Χημικά σκευάσματα αναφέρονταν από τον Αέτιο, ο οποίος σύστηνε τη χημική ουσία άσφαλτο και ο Μιχαήλ Ψελλός που χορηγούσε χρυσόπρασο λίθο. Με τους όρους ατονία καρδίας και αδυναμία καρδίας απαντάται το νόσημα της καρδιακής ανεπάρκειας. Αντιμετωπίζονταν με καρδιοτονωτικά φάρμακα, όπως το άμπαρ, που ήταν εκχυλίσματα μήλου και καρυόφυλλου. Ακόμη, χρησιμοποιούσαν την τεχνική της φλεβοτομίας, έκαναν υποκαπνισμούς, τρίψεις στις κνήμες και χορηγούσαν διουρητικά σκευάσματα για
μείωση των οιδημάτων. Η υπέρταση απαντάται με τον όρο πληθώρα, και αντιμετωπιζόταν με φλεβοτομία, ειδική δίαιτα η οποία εστιαζόταν στην αποφυγή αλμυρών και λιπαρών τροφών, καθώς και με χορήγηση φαρμάκων φυτικής προέλευσης. Αυτά χορηγούνταν από του στόματος και αποτελούνταν συνήθως από μέλανα ελλέβορο, νίτρο Αλεξανδρινό, κολοκύθα κ.λπ.
Νευρολογικά νοσήματα
Η νόσος του Parkinson κατά τον Παύλο Αιγινήτη οφειλόταν στις αδυναμίες των νεύρων,
την επίδραση των ψυχρών χυμών και την κατανάλωση κρασιού. Θεραπευτικά, εφαρμοζόταν φυσικοθεραπεία, λουτροθεραπεία, υποκαπνισμός και φαρμακευτική
αγωγή, με βάση το καστόριο. Το εγκεφαλικό επεισόδιο οριζόταν κατά τον Παύλο Αιγινήτη ως αποπληξία και εμφανιζόταν: «…πάντων τῶν κατά τό σῶμα μορίων ἀπολεσάντων τήν τέ κίνησιν ἅμα καί τήν αἴσθησιν, ἀποπληξία τό πάθος καλεῖται…». Η θεραπεία του έγκειτο στο ειδικό διαιτολόγιο, στη λουτροθεραπεία, στις εισπνοές, στους υποκαπνισμούς και στα φάρμακα. Η απώλεια μνήμης αντιμετωπιζόταν με λουτροθεραπεία, φάρμακα και δίαιτα. Η ημικρανία «…λέγεται, ὅταν τὸ ἥμισυ μέρος τῆς κεφαλῆς ἀλγῶσι μόνον, τὸ δεξιὸν ἢ τὸ ἀριστερόν…», και αντιμετωπιζόταν με υγιεινοδιαιτητική αγωγή, χορήγηση φαρμάκων, λουτροθεραπεία, φυσικοθεραπεία αρτηριοτομία και φλεβοτομία. Επιληψία «…ὅταν πεσῶν τίς ἐξαίφνης σπᾶται καί ἀφρίζει…». Η νόσος αντιμετωπιζόταν με δίαιτα, φλεβοτομία και φαρμακευτική αγωγή, με τα πλέον διάσημα σκευάσματα την ἱερά Γαληνού και την ἱερά
Αρχιγένους. Από τον Αέτιο προτείνονταν αφεψήματα, διουρητικά και διάφορα χημικά σκευάσματα.
Νοσήματα των νεφρών
Ο Ορειβάσιος αναφέρει τον όρο νεφριτικός για να υποδηλώσει τη νεφρίτιδα. Για τη
θεραπεία χρησιμοποιούνταν το λουτρό και η φυσικοθεραπεία σε συνδυασμό με φάρμακα, επιθέματα και ειδική δίαιτα. Η φαρμακευτική αγωγή χορηγείτο από του στόματος με μορφή σιροπιών, όπως σπέρμα κροκοδειλίου ή με τη μορφή υποκλυσμών από φυτικά εκχυλίσματα, όπως ζουλάπιον. Για την αντιμετώπιση της νεφρολιθίασης, ο Αέτιος συνιστούσε φλεβοτομία, διαιτητικούς περιορισμούς επί των τροφών που ευνοούσαν τη δημιουργία νεφρόλιθων και διουρητικά φάρμακα. Για τη διάλυση του λίθου χρησιμοποιείτο η διά λίθου έμπλαστρος των Περσών. Λιθοτριπτικά φάρμακα χρησιμοποιούσε και ο Ορειβάσιος για την καταστροφή του νεφρόλιθου. Για τη
λιθίαση της ουροδόχου κύστης εφαρμοζόταν συντηρητική και χειρουργική θεραπεία. Η συντηρητική αγωγή περιελάμβανε τη χρήση οφίτη λίθου, ο οποίος «…πινόμενος μετ’ οίνου λευκού και λεπτού, τους εν κύστει λίθους θρίπτει…». Εκτός από τον οφίτη λίθο χρησιμοποιούσαν ευρύτατα και βότανα, τα οποία πρόσφεραν επικουρική βοήθεια για την αφαίρεση του λίθου με χειρουργική τεχνική. Η χειρουργική θεραπεία αναφερόταν από την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο και ο Αέτιος παρεμβαίνει με συγκεκριμένη τεχνική. Με φυτικά παρασκευάσματα αντιμετωπιζόταν η επίσχεση των ούρων από το Συμεών Σηθ, ο οποίος χρησιμοποιούσε σέλινο και απήγανο, ο Μιχαήλ Ψελλός ανέφερε χειρουργική παρέμβαση για την αποκατάσταση της ακράτειας, ενώ, αντίθετα, ο Αέτιος
χορηγούσε διά της ουρήθρας φυσικές, χημικές και ζωικές ουσίες για να διευκολύνει την ούρηση.
(Τέλος δευτέρου μέρους)
(Πηγή: η επιστημονική δημοσίευση “Θεραπείες των Νοσημάτων στο Βυζάντιο“, του Νικόλαου Σταυρακάκη, ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2014, 53(4): 334–342 • HELLENIC JOURNAL OF NURSING 2014, 53(4): 334–342)
Novo Scriptorium 
Leave a Reply