Ιλιάς, Ραψωδία Α, Στίχοι 1-7 – Η βάση της Ομηρικής θεολογίας

Αρχίζουμε λοιπόν με την Ραψωδία Α της Ιλιάδος, λέγοντας πως, τουλάχιστον ως ένα συγκεκριμένο σημείο, μοιάζει να αποτελεί την βάση της θεολογίας του Ομήρου. Διότι ως συνετός, σώφρων και θεοσεβής άνθρωπος, δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινά το έργο του ‘από Θεού’. Με τον τρόπο αυτό μας παραδίδει, εμμέσως πλήν σαφώς (Υπενθυμίζουμε ότι το έργο αποτελεί ‘πραγματεία περί φύσεως και πολιτείας‘), το μήνυμα ότι κάθε μελέτη της Φύσεως μακράν του Θεού είναι εσφαλμένη και κάθε Πολιτεία που δεν θεμελιώνεται με επίκεντρο τον Θεόν είναι μια Πολιτεία καταδικασμένη. Χρησιμοποιούμε ως οδηγό την απόδοση των Ομηρικών κειμένων, στη νεότερη ελληνική γλώσσα, από τον κύριο Κώστα Δούκα. Επίσης, σε διαρκή, παράλληλη, χρήση έχουμε το λεξικό των Liddell & Scott.

Παραθέτουμε πρώτα τους προς εξέταση στίχους, Ιλιάς, Ραψωδία Α, Στίχοι 1-7

Αρχαίο κείμενο:

Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλὰς δ’ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν

οἰωνοῖσί τε πᾶσι· Διὸς δ’ ἐτελείετο βουλή·
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.

Απόδοση:

Την μήνιν άδε, θεά, του Πηλειάδου Αχιλλέως
την ολεθρία, που μύρια στους Αχαιούς άλγη έθηκε
και πολλές γενναίες ψυχές στον Άδη έστειλεν
ηρώων, αυτούς δε λείαν έκαμε στους κύνας

και στα όρνεα πάντα, του Διό δε ετελείτο η βουλή,
από τότε που πρώτα ήλθαν σε διάστασι και έριδα
ο Ατρείδης άναξ ανδρών και ο θεϊκός Αχιλλεύς

Ο Όμηρος φαίνεται πως ξεκινάει επικαλούμενος το θείον (άειδε θεά).

Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή για αυτή του την προσφώνηση.

Γνωρίζουμε πως υπήρχαν στην αρχαιότητα τα λεγόμενα Μουσεία. Αυτά ήσαν ειδικοί χώροι όπου φυλάσσονταν οι διάφορες γνώσεις -ελάχιστη σχέση υφίσταται με την σύγχρονη εκδοχή της λέξεως. Στην εποχή του Πλάτωνος παρουσιάζονται ως σχολές σκέψεως, Πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες. Επικαλούμενος την Μούσα ίσως ο Όμηρος να θέλει να υπονοήσει ότι τις διάφορες γνώσεις που περιλαμβάνουν τα κείμενά του έλαβε από κάποιον τέτοιο χώρο. Αυτό δεν είναι κάτι που μπορεί να αποκλειστεί. Αντιθέτως μάλιστα, η Λογική υπαγορεύει κάτι τέτοιο. Ας εξηγήσουμε τους λόγους.

α) Το αρτιότερο -και με, μακράν, την μεγαλύτερη, διαχρονική, επιρροή- κείμενο της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας δεν είναι δυνατό να είναι το πρώτο της! Είναι παράλογο ένας πολιτισμός να έφτιαξε το καλύτερό του έργο στην -υποτιθέμενη- αρχή της συγγραφικής του ζωής. Η Λογική υπαγορεύει ότι το Ομηρικό έργο υπήρξε ένα απαύγασμα του αμέσως προηγούμενου πολιτισμού, η πιθανή κορωνίς του.

β) Μελέτες που έχουν πραγματοποιήσει επιστήμονες διαφόρων κλάδων, από όλο τον κόσμο, έχουν καταδείξει, πέραν πάσης αμφιβολίας, το πλήθος των επιστημονικών -πέραν, δηλαδή, των φιλοσοφικών ή λαογραφικών- δεδομένων που καταγράφονται στο Ομηρικό έργο. Ακριβώς σε ανάλογα συμπεράσματα έφτασε και η δική μας μελέτη.

(πλήθος τέτοιων δημοσιεύσεων θα βρει ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης στο τμήμα ‘Historical Research‘ του NovoScriptorium)

Συνεπώς, για εμάς είναι ξεκάθαρο πως το Ομηρικό έργο αποτελεί ‘συλλογικό έργο‘ ή ότι ο Όμηρος -εφόσον υπήρξε ως πρόσωπο- δεν ήταν παρά ο εκδότης του. Διότι, αν πιστέψουμε ότι ο Όμηρος ήταν ο συγγραφέας-δημιουργός αυτού του μνημειώδους έργου, τότε θα πρέπει να ανακοινώσουμε πως υπήρξε ο μεγαλύτερος πανεπιστήμων και καλλιτέχνης όλων των εποχών, σχεδόν ‘υπεράνθρωπος’. Καθώς, το έργο όχι μόνο περιλαμβάνει γνώσεις, ακόμη και λεπτομερειακές, από πολλούς -για να μην γράψουμε ‘όλους’ και θεωρηθούμε υπερβολικοί- κλάδους των Επιστημών (Φυσική, Ιατρική, Βιολογία, Γεωγραφία, Ψυχολογία, κ.α.), όχι μόνο καταγράφει ιστορικά γεγονότα των ελληνικών φύλων που αφορούν σε, τουλάχιστον, τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους, όχι μόνο αποτελεί μια εμπεριστατωμένη πραγματεία Κοινωνιολογίας και Πολιτειολογίας, όχι μόνο εμπεριέχει  μια πολύ ενδιαφέρουσα Θεολογία-Φιλοσοφία, αλλά όλα αυτά έχουν αποτυπωθεί και έμμετρα, δηλαδή με Ποίηση, με στίχους!

Είναι, πραγματικά, ασύλληπτο όλο αυτό το έργο να αποτελεί εργασία ενός και μόνο ανθρώπου. Το όνομα του ‘συγγραφέως’, το ‘Όμηρος’ δηλαδή, σημαίνει ‘εγγύησις‘

(έχει ήδη αναρτηθεί ένα άρθρο επ’ αυτού στο NovoScriptorium από τον Ισίδωρο Άγγελο με τίτλο ‘Τι σημαίνει ‘Όμηρος’ και πώς πρέπει να μελετάται το έργο του‘).

Από όλα αυτά μαζί έχουμε συνάγει το πόρισμα ότι είτε το έργο αποτέλεσε συλλογικό δημιούργημα με την ‘κωδική’ ονομασία ‘Όμηρος’, είτε ο Όμηρος υπήρξε ως πρόσωπο μεν, αλλά αυτός το εξέδωσε αφού το συνέλεξε από διάφορες παλαιότερες πηγές -θεωρούμε σχεδόν βέβαιο το δεύτερο για λόγους που θα παρουσιαστούν στο μέλλον.

Σε καμία δε των περιπτώσεων δεν μπορεί να μας πείσει κάποιος με λογικό επιχείρημα ότι όλες αυτές οι πληροφορίες μεταφέρονταν…στόμα με στόμα, για χιλιετίες, και απλώς κάποια στιγμή αποτυπώθηκαν στο χαρτί από τον -όποιον- Όμηρο. Είναι βέβαιον ότι υπήρχε γραπτή παράδοση ανάμεσα στα ελληνικά φύλα αρκετά πιο πριν της εποχής του Ομήρου. Ήδη η σύγχρονη Επιστήμη και Αρχαιολογία τοποθετεί την εμφάνιση της γραφής στον Ελλαδικό χώρο κατά την 6η χιλιετία προ Χριστού.

(Δείτε το άρθρο του NovoScriptorium ‘Neolithic Greece (6th millenium b.C.) had writing, scientific paper suggests‘)

Έχοντας μελετήσει επισταμένως έναν ικανό αριθμό κειμένων της αρχαίας γραμματείας, η άποψή μας είναι ότι δεν θα αργήσει η ημέρα -ένεκα νέων ευρημάτων- που αυτή η χρονική τοποθέτηση θα πάει ακόμη πιο πίσω.

(Δείτε το άρθρο του Ισίδωρου Άγγελου στο NovoScriptorium ‘Πόσο πραγματικά παλαιά είναι η Ελληνική γλώσσα και γραφή;‘)

Ας περάσουμε, μετά από αυτή την απαραίτητη εισαγωγή, στην ανάλυσή μας.

Τι θα μας διηγηθεί λοιπόν; Την μήνιν μεταξύ Αγαμέμνονος και Αχιλλέως. Στην μήνιν προσδίδει τα κάτωθι χαρακτηριστικά:

Η μήνις είναι ολέθρια (ουλομένη), θέτει μύρια άλγη, στέλνει ακόμα και στον θάνατο, μάλιστα δε σε φρικτό, αποτρόπαιο θάνατο και τέλος (‘τα όρνεα και τα σκυλιά τους κατατρώγουν’) τους μετέχοντες σε αυτήν, εκούσια ή ακούσια.

Η μήνις (μανία) υπήρξε αποτέλεσμα διαστάσεως & έριδος μεταξύ Αγαμέμνονος και Αχιλλέως. Εδώ κάτι θέλει να μας πει ο ποιητής. Πριν από αυτό, όμως, ας μην παραλείψουμε κάποιες άλλες πληροφορίες που μας προσφέρονται.

Ο Όμηρος πιστεύει στην ύπαρξη των ψυχών. Είναι φανερό δε όσο και ξεκάθαρο, και από τα δύο μεγάλα έργα, Ιλιάδα και Οδύσσεια, ότι πιστεύει και στην μοναδικότητα των ψυχών και επ’ ουδενί λόγω στην μετεμψύχωση-μετενσάρκωση, όπως στρεβλωμένα πίστευαν διάφοροι μεταγενέστεροί του Έλληνες διανοητές της αρχαιότητος (Η τεκμηρίωση για αυτό θα παρουσιαστεί μελλοντικά σε αντίστοιχα άρθρα).

Οι δε ψυχές είναι αιώνιες.

Μάλιστα, κηρύσσει πως υπάρχει κάποιος τόπος αιώνιος όπου μετά την φθορά του ανθρωπίνου σώματος καταφεύγουν. (‘πολλές γενναίες ψυχές στον Άδη έστειλεν‘)

Τούτο εξάγεται ως άμεσο λογικό συμπέρασμα από την ετυμολογία της λέξεως ‘Άδης’, που στα αρχαία κείμενα γράφεται ‘Άϊδης’ ή ‘Αίδης’. Το επίθετο ‘αΐδιος’ σημαίνει ‘αιώνιος‘. Συνεπώς ο ‘Άδης‘ δηλώνει τον ‘αιώνιο χώρο’,  την αιωνιότητα.

Είναι ξεκάθαρο, επίσης, ότι ο Όμηρος πιστεύει -και το δείχνει από τις πρώτες γραμμές της Ιλιάδας– ότι τα πράγματα συμβαίνουν βουλήσει Θεού (‘ Διός δ’ετελείετο βουλή’). Δεν μπορεί να συμβεί δηλαδή κάτι αν δεν έχει την έγκριση άνωθεν, είτε ως κανονικότητα, είτε ως επιβράβευση ανωτέρου προσπαθείας, είτε ως τιμωρία. (Ο Όμηρος αναφέρει και τις τρεις περιπτώσεις. Θα παρουσιαστούν από εδώ μελλοντικά)

Προχωρούμε τώρα στην ανάλυση που βάλαμε σε παύση πιο πάνω, περί Αγαμέμνονος και Αχιλλέως. Πρωτίστως ας δούμε την ετυμολόγηση των ονομάτων.

Αγαμέμνων σημαίνει ‘ο λίαν σταθερός, αποφασιστικός, επίμονος’. Ατρείδης σημαίνει μέν ‘υιός του Ατρέως’, όμως το επίθετο ‘ατρεής’ ( =άτρεστος) σημαίνει ‘ο άτρομος, άφοβος‘. Το όνομα του Αχιλλέως προέρχεται από την λέξη ‘άχος‘ που σημαίνει ‘λύπη‘. Οι δύο επικρατέστερες απόψεις παραδίδουν ότι σημαίνει είτε ‘εκείνον που έχει την τάση για λύπη’, είτε ‘εκείνον που προκαλεί την λύπη σε λαό’, ταυτίζοντας εδώ την λέξη ‘λαός-λεώς’ με την λέξη ‘στρατός’ – ‘αντίπαλο πλήθος’.

Ο μέν Ατρείδης παρουσιάζεται ως έχων την υπέρτατη κοσμική εξουσία (άναξ ανδρών) ενώ ο Αχιλλεύς παρουσιάζεται ως ‘δίος’. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή η λέξη ‘δίος‘ αποδίδεται με την λέξη ‘θείος‘. Η δική μας μελέτη κατέδειξε ότι πολλές φορές δηλώνει τον ‘εξέχοντα‘, καθώς το επίθετο ‘θείος‘ δεν ταιριάζει ως απόδοση σε κάποια σημεία του έργου και δημιουργεί αντιφάσεις. Στους στίχους αυτούς πάντως η απόδοση ‘θείος‘ μοιάζει ταιριαστή.

Υποστηρίζουμε πως -θέση η οποία θα υποστηριχθεί επαρκώς στη συνέχεια των δημοσιεύσεών μας- ο Αγαμέμνων απεικονίζει το ‘είδωλο’ μιας ψυχής που έχει πλήρως αλωθεί από την ύλη. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος είναι πλήρως πωρωμένος με τα εγκόσμια και βρίσκεται μακριά, ακόμη και ‘απέναντι’, από το θείον.

(ένα πρώτο δείγμα υπάρχει σε ήδη αναρτημένο άρθρο του Ισίδωρου Άγγελου στο NovoScriptorium με τίτλο ‘Ο Όμηρος και η απόρριψη της Υλιστικής στάσεως ζωής‘)

Τουναντίον, ο Αχιλλεύς απεικονίζει το ‘είδωλο’ μιας ψυχής που δίνει διαρκώς αναφορά στο θείον θέλημα. Είναι ο άνθρωπος που ζεί με την ύλη και όχι για την ύλη, σύμφωνα με τις επιταγές του Θεού. Όχι τυχαίως, από το όνομά του και μόνο μας παραδίδεται πως αυτή η διαδικασία εμπεριέχει ‘λύπη‘.

(ένα πρώτο δείγμα υπάρχει σε ήδη αναρτημένο άρθρο του Ισίδωρου Άγγελου στο NovoScriptorium με τίτλο ‘Ο Όμηρος περί ψυχής‘)

Από τους στίχους αυτούς προκύπτει ότι η διάστασις και η έρις γεννούν την μήνιν.

Τους ανθρώπους τους διαιρούν και τους χωρίζουν, ως καλώς γνωρίζουμε άπαντες, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα, οι διεκδικήσεις τους γύρω από τα υλικά πράγματα. Αυτή είναι λοιπόν η κυριότερη αιτία που γεννώνται διαιρέσεις και έριδες μεταξύ τους. Κι αυτές με την σειρά τους γεννούν μήνιν, δηλαδή μανία. Η οποία μανία χαρακτηρίζεται ως ολέθρια και θανατηφόρος.

Συνεπώς, από τις πρώτες κιόλας σειρές του έργου, μας προτείνεται να μην αποκτήσουμε εμπαθή σχέση με την ύλη ώστε να μην επιτρέπουμε να δημιουργούνται έριδες. Και φυσικά, να μην αφηνόμαστε στην μανία που γεννιέται από αυτές. Εκ του αντιθέτου, λοιπόν, μας προτείνεται η περιφρόνηση της ύλης ως αυτοσκοπού, η ενοποιός-ειρηνοποιός διάθεσις (αντίθετο της διαιρέσεως και της έριδος) και η πραότης (αντίθετο της μανίας). Πάντοτε έχοντας κατά νου ότι υπάρχει Θεός και παρατηρεί τα πάντα (καθώς ‘ Διός δ’ετελείετο βουλή’).

(του Π.Δ.Κ. για το NovoScriptorium)