Ισότητα και Αριστεία – Μια πλατωνική προσέγγιση (Α’ μέρος)

Η κοινωνική ισότητα θεωρείται μέγιστο αγαθό στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Μάλιστα, η Γαλλική Επανάσταση, που επηρέασε τις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, είχε ως κεντρικό σύνθημα τη φράση: Ελευθερία Ισότητα, Αδελφοσύνη.

Και πράγματι, πρέπει να ζούμε σε μια κοινωνία ισονομίας, όπου δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους, ειδικώς δε στους νέους ώστε να διεκδικήσουν ένα πιθανό λαμπρό μέλλον.

Άραγε, θα πρέπει επιπροσθέτως μια κοινωνία που διέπεται από το ιδανικό της ισότητας να παραχωρεί αξιώματα στους πολίτες χωρίς να λογαριάζει τις ικανότητες και την προσωπική τους αξία, με μοναδικό κριτήριο όλοι να είναι ευχαριστημένοι, ή ακριβέστερα, εξισωμένοι;

Ας δούμε πώς προσεγγίζει ο Πλάτων το θέμα αυτό, μιας και δεν είναι καινούργιο, αλλά απασχολεί τον κόσμο από την αρχαιότητα:

«Δυοῖν γὰρ ἰσοτήτοιν οὔσαιν, ὁμωνύμοιν μέν, ἔργω δὲ εἰς πολλὰ σχεδὸν ἐναντίαιν, τὴν μὲν ἑτέραν εἰς τὰς τιμὰς πᾶσα πόλις ἱκανὴ παραγαγεῖν καὶ πᾶς νομοθέτης, τὴν μέτρῳ ἴσην καὶ σταθμῷ καὶ ἀριθμῷ κλήρῳ ἀπευθύνων εἰς τὰς διανομὰς αὐτήν.»

Δηλαδή: «Υπάρχουν δύο είδη ισότητας που μολονότι έχουν το ίδιο όνομα συχνά είναι αντίθετες,  την μία, κάθε πόλη και κάθε νομοθέτης δύναται να παραγάγει για την απόδοση τιμών, και χαρακτηρίζεται από ίσο μέτρο, βάρος και αριθμό, που με κλήρο διανέμεται»

Δηλαδή, το πρώτο είδος ισότητας είναι απλό και εύκολο στην εφαρμογή (πᾶσα πόλις ἱκανὴ παραγαγεῖν καὶ πᾶς νομοθέτης), αφού στοχεύει στην ικανοποίηση και επιβράβευση όλων με τα ίδια ακριβώς μέσα (τὴν μέτρῳ ἴσην καὶ σταθμῷ καὶ ἀριθμῷ κλήρῳ ἀπευθύνων εἰς τὰς διανομὰς αὐτήν).

Έτσι λοιπόν η εκάστοτε εξουσία εξασφαλίζει ότι οι πολλοί θα είναι ευχαριστημένοι με το πολιτικό σύστημα, και επιπλέον, ότι οι άριστοι δε θα προβάλλονται διαμέσου μιας ιδιαίτερης επιβράβευσης, άρα δε θα κινδυνεύουν από αυτούς.

Επιπροσθέτως γράφει ο Πλάτων: «Τοῖς γὰρ ἀνίσοις τὰ ἴσα ἄνισα γίγνοιτ’ἄν…».

Δηλαδή: «Στα άνισα αποδίδοντας τα ίσα, άνισα πράγματα προκύπτουν»

Με άλλα λόγια, όταν σε μια κοινωνία ίσες τιμές αποδίδονται στους άξιους και στους ανάξιους, ή στους άριστους και στους μέτριους, άνισες καταστάσεις προκύπτουν.

Και ποιες είναι αυτές;

Πρώτα από όλα, όταν οι άριστοι και η ίδια η έννοια της αριστείας απαξιώνονται, έτσι ώστε οι πολλοί να μην αισθάνονται μειονεκτικά, και η επιλογή των πιο τιμητικών θέσεων εντός ενός κοινωνικού συνόλου γίνεται, για παράδειγμα, με κλήρο. Επιπλέον, όταν οι άνθρωποι από μικροί συνηθίσουν σε αυτό το καθεστώς, τότε, και όταν μεγαλώσουν και τους δοθεί δικαίωμα ψήφου, θα επιλέγουν τους ηγέτες τους με κριτήριο τον εξισωτικό μέσο όρο και όχι την αριστεία.

Συνεπώς, οι νευραλγικές θέσεις ενός κράτους θα στελεχώνονται από ανθρώπους κατά κανόνα ανεπαρκείς, ανίκανους να περιφρουρήσουν τους νόμους και το κύρος των θεσμών. Και τότε, ενόσω τα πάντα θα καταρρέουν εκ των έσω της κοινωνίας (ένεκα της εν τοις πράγμασι καταργήσεως των θεσμών, των βασικών συμβάσεων που συνέχουν μια οποιαδήποτε πολιτεία δηλαδή), διάφοροι επιτήδειοι θα δύνανται, για παράδειγμα, να επιβάλλουν οικονομικές ολιγαρχίες, και γειτονικά κράτη θα εποφθαλμιούν τα εδάφη της χώρας αυτής, η οποία θα κυβερνάται από ανίκανους, άρα και ακίνδυνους για αυτά, ηγέτες.

Η επιβολή λοιπόν αυτού του πρώτου κατά τον Πλάτωνα είδους της ισότητας προκαλεί μακροπρόθεσμα κοινωνική ανισότητα στο εσωτερικό, και ανισότητα ισχύος στο εξωτερικό.

Το δεύτερο είδος ισότητας το οποίο και προκρίνει ο Πλάτων θα παρουσιαστεί στο επόμενο άρθρο.

Ίων Εσπερινός