Στα δύο προηγούμενα άρθρα εξηγήσαμε θεωρητικά γιατί οι άριστοι πρέπει να ηγούνται ενός κράτους ώστε το τελευταίο να ευημερεί. Στο σημερινό άρθρο θα δούμε μια πρακτική εφαρμογή της παραπάνω θέσεως, όπως αυτή αναφέρεται στους Νόμους του Πλάτωνα, σχετικά με την επιλογή του κατάλληλου προσώπου για το αξίωμα του Υπουργού Παιδείας (‘τοῦ τῆς παιδείας ἐπιμελητοῦ’, όπως θα έλεγε και ο ίδιος).
Πρώτα όμως θα πρέπει να εκτιμήσουμε ορθά την αξία της παιδείας. Εδώ δεν αφήνει περιθώρια ο Πλάτων για παρερμηνείες:
«Διανοηθήτω δὲ αὐτὸς τε ὁ προκριθεὶς καὶ ὁ προκρίνων ὡς οὖσαν ταύτην τὴν ἀρχὴν τῶν ἐν τῇ πόλει ἀκροτάτων ἀρχῶν πολὺ μεγίστην»
Μετάφραση: Να αντιληφθεί τόσο ο προκριθείς (ο υποψήφιος Υπουργός Παιδείας) όσο και αυτός που τον προκρίνει (ο εκλέκτορας) ότι είναι αυτό το αξίωμα από τα ανώτερα αξιώματα πολύ σημαντικότερο.
Και γιατί ισχύει αυτό;
«Παντὸς γὰρ δὴ φυτοῦ ἡ πρώτη βλάστη καλῶς ὁρμηθεῖσα πρὸς τὴν ἀρετὴν τῆς αὐτοῦ φύσεως κυριωτάτη τέλος ἐπιθεῖναι τὸ πρόσφορον, τῶ τε ἄλλων φυτῶν ἡμέρων καὶ ἀγρίων.»
Μετάφραση: Σε κάθε φυτό αν ο νεαρός βλαστός του αναπτυχθεί σύμφωνα με το καλύτερο πρότυπο της φύσεως του, τότε φτάνει στο επιθυμητό αποτέλεσμα, είτε αυτό είναι ήμερο είτε άγριο φυτό.
Η καλή αρχή είναι το ήμισυ του παντός έλεγαν οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια (αν και ο Πλάτων υποστήριζε ότι η καλή αρχή είναι μεγαλύτερη του ημίσεος), και αν εξασφαλίσουμε σωστές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ενός ανθρώπου, δηλαδή σωστή παιδεία, τότε αυτός θα φθάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο αρετής, κατ’ αναλογία δηλαδή με την μέγιστη δυνάμενη ανάπτυξη ενός φυτού.
Γίνεται όμως και πιο συγκεκριμένος ο Πλάτων και λέει για τους ανθρώπους:
«Ἀνθρωπος δέ, ὥς φαμεν, ἥμερον, ὅμως μὴν παιδείας μὲν ὀρθῆς τυχὸν καὶ φύσεως εὐτυχοῦς θειότατον ἡμερώτατόν τε ζῶον γίγνεσθαι φιλεῖ, μὴ ἱκανῶς δὲ ἢ μὴ καλῶς τραφὲν ἀγριώτατον ὁπόσα φύει γῆ.»
Μετάφραση: Ο άνθρωπος όπως λέμε είναι ένα ήμερο πλάσμα, και παρόλο που αν τύχει καλής παιδείας και ευτυχούς φύσεως γίνεται πιο θεϊκός και ήμερος από όλα τα ζώα, αν η φύση του δεν είναι ισχυρή ή η παιδεία του δεν είναι καλή, γίνεται το αγριότερο ζώο από όσα γεννά η γη.
Και πράγματι, το μοιραίο κατά τον Πλάτωνα λάθος των κατά τα άλλα ικανότατων Περσών Βασιλέων, λόγου χάρη του Κύρου του Μεγάλου και του Δαρείου του Α’ ήταν ότι αμέλησαν να προσφέρουν ένα υψηλό επίπεδο παιδείας στους διαδόχους τους. Αντιθέτως, άφησαν την εκπαίδευσή των γιων τους στις μανάδες και στις παραμάνες τους που μόνο τους κανάκευαν, με αποτέλεσμα οι νέοι αυτοί να αναπτύξουν μια θηριώδη φιλαυτία (‘εγώ’), ώστε οι υιοί του Κύρου να αλληλοσφαχθούν και στο τέλος να επικρατήσει ο πιο αιμοδιψής από αυτούς, ο παράφρων Καμβύσης που προκάλεσε μεγάλες ταραχές στην περσική αυτοκρατορία και το τέλος του ήταν κακό. Αντίστοιχα, ο γιος του Δαρείου του Α’, ο οργίλος Ξέρξης που εκστράτευσε στην Ελλάδα, ανάγκασε τους υποταχτικούς του να μαστιγώνουν την ταραγμένη θάλασσα επειδή ο κυματισμός της δεν του επέτρεπε να γεφυρώσει τα Δαρδανέλια. Η Ιστορία επιφύλασσε και σε αυτόν κακό τέλος, και το συμπέρασμα είναι ότι τόσο ο Κύρος όσο και ο Δαρείος έβλαψαν τα παιδιά τους, αλλά και στέρησαν τη χώρα τους από άξιους ηγέτες ακριβώς επειδή υποτίμησαν την αξία της παιδείας.
Ας δούμε τώρα τον τρόπο επιλογής του αξιωματούχου εκείνου που θα αναλάβει την ευθύνη για την παροχή της καλύτερης δυνατής παιδείας σε μια κοινωνία. Και πρώτα από όλα η εκλογή του γίνεται από ανώτατους αξιωματούχους του κράτους στο ναό του Απόλλωνα. Ο Απόλλωνας είναι ο θεός του φωτός και η επιλογή του ιερού αυτού χώρου για την ψηφοφορία αυτή ίσως δε συσχετίζεται μόνο με το σκοπό της παιδείας που είναι να παρέχει πνευματικό φως στους ανθρώπους αλλά πιθανόν καταδεικνύει και την ανάγκη οι εκλέκτορες να φωτιστούν από το Θεό ώστε να ψηφίσουν τον πιο κατάλληλο υποψήφιο για τον πιο σπουδαίο κυβερνητικό θώκο, όπως περιγράψαμε παραπάνω. Η ψήφος λοιπόν στην πλατωνική πολιτεία λογίζεται περισσότερο κοινωνική υποχρέωση παρά ατομικό δικαίωμα.
Οι υποψήφιοι για τη θέση του Υπουργού Παιδείας πρέπει να πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις:
«ἐτῶν μὲν μὴ γεγονὼς μὴ ἔλλατον ἢ πεντήκοντα, παίδων δὲ γνησίων πατήρ, μάλιστα μὲν υἱέων καὶ θυγατέρων, εἰ δὲ μή, θάτερα.»
Μετάφραση: στα χρόνια να μην είναι λιγότερο από πενήντα, πατέρας νόμιμων παιδιών, κατά προτίμηση γιών και θυγατέρων, αλλιώς του ίδιου φύλου.
Είναι λοιπόν άνω των πενήντα ετών ώστε να έχει την κατάλληλη ωριμότητα για τη θέση αυτή, και επιπλέον έχει από νόμιμο γάμο παιδιά. Το τελευταίο όχι μόνο γιατί η τεκνογονία είναι αναγκαία προϋπόθεση στην Αρχαία Ελλάδα για να θεωρείται κάποιος χρηστός πολίτης, αλλά και γιατί ο Υπουργός Παιδείας θα πρέπει να έχει ιδία εμπειρία και την αίσθηση ευθύνης που προκύπτει από το μεγάλωμα παιδιών, κατά προτίμηση και των δύο φύλων, καθώς και να έχει αναπτύξει αισθήματα γονικής στοργής για αυτά και να γνωρίζει τις ανάγκες τους . Και εδώ έχει ενδιαφέρον να αναλογιστούμε ότι στις μέρες μας πολλοί από τους πιο ισχυρούς πολιτικούς ηγέτες που καθορίζουν το μέλλον του πλανήτη, κατά συνέπεια και της νέας γενιάς είναι άτεκνοι!
Η θητεία του Υπουργού Παιδείας είναι στην πλατωνική πολιτεία πενταετής: «ἀρχέτω ἔτη πέντε», και μετά κάποιος άλλος εκλέγεται στη θέση αυτή. Ένα συμπέρασμα εδώ είναι ότι το χρονικό αυτό διάστημα κρίνεται αναγκαίο αλλά και επαρκές για την παραγωγή ικανού έργου. Και πιθανώς, επειδή οι επιμέρους τομείς της παιδείας συνθέτουν ένα πολυσχιδές μωσαϊκό με πολλούς τομείς (π.χ. θεολογία, θεωρητικές επιστήμες, θετικές επιστήμες, τεχνολογία, καλές τέχνες, φυσική αγωγή κτλ), ο Πλάτων ορίζει μια εναλλαγή προσώπων να γίνεται στον κυβερνητικό αυτό θώκο κάθε πέντε χρόνια ώστε ο κάθε Υπουργός Παιδείας να συμπληρώνει κατάλληλα το έργο των προκατόχων του.
Βέβαια, το σημαντικότερο κριτήριο με το οποίο γίνεται η εκλογή του Υπουργού Παιδείας και το οποίο θα πρέπει να πληρούται σε κάθε περίπτωση είναι:
«Ὧν ἕνεκα οὐ δεύτερον οὐδὲ πάρεργον δεῖ τὴν παίδων τροφὴν τὸν νομοθέτην ἐὰν γίγνεσθαι, πρῶτον δὲ ἄρξασθαι, χρεὼν τὸν μέλλοντα αὐτὼν ἐπιμελήσεσθαι καλῶς αἱρεθῆναι, τῶν ἐν τῇ πόλει ὅς ἄν ἄριστος εἰς πάντα ᾖ…»
Μετάφραση: Να μην τους αφήνει [τους πολίτες] ο νομοθέτης να κάνουν την παιδεία των παιδιών δευτερεύον θέμα και πάρεργο, άλλα πρώτα από όλα, είναι υποχρεωμένος να τους ορίσει να επιμεληθούν σωστά την εκλογή εκείνου που να είναι σε όλα άριστος.
Η αριστεία λοιπόν σε όλους τους τομείς είναι το βασικότερο χαρακτηριστικό αλλά και κριτήριο επιλογής του κατάλληλου προσώπου για το αξίωμα του Υπουργού Παιδείας. Και είναι φανερό ότι ο Υπουργός Παιδείας πρέπει είναι σωματικά, πνευματικά και ψυχικά εξαίσιος ώστε να δίνει το καλό παράδειγμα και στα παιδιά και στους δασκάλους τους. Με άλλα λόγια, να τους εμπνέει με το παράδειγμά του να γίνουν και εκείνοι άριστοι.
Ίων Εσπερινός
Novo Scriptorium 
Leave a comment