Συμβουλές Ζωής – Κλεόβουλος ο Λίνδιος

Στο παρόν άρθρο παραθέτουμε και αναλύουμε εννέα ρήσεις του αρχαίου Φιλοσόφου Κλεόβουλου του Λίνδιου, ενός εκ των λεγομένων ‘επτά σοφών’.

1. μέτρον άριστον ( = Η τήρηση του μέτρου είναι το καλύτερο)

(Σχόλιο NovoScriptorium: ο άνθρωπος πρέπει να αποφεύγει την ακρότητα, καθώς αυτή γεννά περαιτέρω ακρότητα. Αντιθέτως, η μεσότης αναπαράγει μεσότητα. Και αυτό αντανακλάται σε όλα τα επίπεδα: από το προσωπικό του καθενός μέχρι ολόκληρα έθνη)

2. εύ το σώμα έχειν  καί την ψυχήν ( = να κρατάς σε καλή κατάσταση το σώμα σου και την ψυχή)

(Σχόλιο NovoScriptorium: και αυτός ο Φιλόσοφος πιστεύει στην ύπαρξη της ψυχής. Ως αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης υποστάσεως, πρέπει, μαζί με το σώμα, να έχει υγεία και η ψυχή. Στις ρήσεις που ακολουθούν φαίνεται ξεκάθαρα τι προτείνει ως ‘υγεία‘ ο Κλεόβουλος)

3. φιλήκοον είναι καί μη πολύλαλον ( = να σου αρέσει να ακούς και όχι να μιλάς πολύ)

4. γλώσσαν εύφημον κεκτήσθαι ( = να μιλάς με ευπρέπεια)

(Σχόλιο NovoScriptorium: η πολυλογία καταδικάζεται από τον Κλεόβουλο, όπως και η χρήση απρεπούς γλώσσας. Γιατί; σίγουρα προς ωφέλεια της ψυχής. Η πολυλογία καταδεικνύει μεγάλο εγωισμό, υπερηφάνεια και κενοδοξία, ιδιαιτέρως δε όταν τείνει ο άνθρωπος να μην ακούει τους άλλους ανθρώπους. Όπως έχουμε ήδη εξηγήσει σε άλλα άρθρα μας, δεν υπάρχει μεγαλύτερη καταστροφή για την ψυχή από την υπερηφάνεια. Όσο για την ευπρεπή χρήση της γλώσσας αφορά τόσο τον εγκέφαλο και την σκέψη μας όσο και την ίδια την ψυχή, για να μην μιλήσουμε και για τον αντίκτυπο που η εκφορά λόγου έχει στους συνανθρώπους μας. Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε διαμορφώνουν τον τρόπο σκέψης μας, αν δηλαδή χρησιμοποιούμε ‘πονηρές’ λέξεις, ‘πονηρή’ θα γίνει και η σκέψη μας και το αντίθετο. Η ψυχή τείνει να συσχηματίζεται με όσες παραστάσεις της προσφέρει ο άνθρωπος, συνεπώς δεν γίνεται να καλλιεργηθεί επί το αγαθόν μία ψυχή όταν οι προσφερόμενες παραστάσεις είναι ‘πονηρές’, προφανώς δε -και πριν από πολλά άλλα- αν η εκφορά λόγου και συνεπαγόμενα η σκέψη μας είναι ‘πονηρή’)

5. αρετής οικείον, κακίας αλλότριον ( = να είσαι οικείος της αρετής και ξένος από την κακία)

6. αδικίαν μισείν, ευσέβειαν φυλάσειν ( = να μισείς την αδικία και να είσαι ευσεβής)

7. ηδονής κρατείν ( = να έχεις εγκράτεια στις ηδονές)

(Σχόλιο NovoScriptorium: μας ζητάει ο Φιλόσοφος να οικειωθούμε την Αρετή και να γίνουμε ξένοι προς την κακία. Τι περιλαμβάνει όμως εννοιολογικώς η ‘Αρετή‘; θεοσέβεια, ευσέβεια, δικαιοσύνη, φιλότητα, εγκράτεια, σύνεση, σωφροσύνη, μέτρο, κλπ. Κατά την λογική που αναλύσαμε στο προηγούμενο σχόλιο, όλα αυτά γίνονται πρωτίστως για την καλλιέργεια της ψυχής επί το αγαθόν. Σαφώς, υπάρχουν επιπτώσεις και στο σώμα. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος που είναι αχαλίνωτα παραδομένος στις διάφορες ηδονές, αποδεδειγμένως, θέτει τον εαυτό του σε μεγάλους σωματικούς κινδύνους, με άμεσες ή μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Εξίσου αποδεδειγμένως, το ακόρεστο κυνήγι των ηδονών έχει σαφείς και μετρήσιμες επιπτώσεις στην πνευματική και ψυχική κατάσταση του ανθρώπου. Όπως, τέλος, έχουμε εξηγήσει σε άλλα άρθρα μας, η φιλήδονη στάση ζωής είναι καταστρεπτική τόσο για το άτομο όσο και για ολόκληρη την κοινωνία. Παρατηρούμε λοιπόν ότι οι παραινέσεις του Κλεόβουλου αφορούν τόσο το ατομικό επίπεδο του κάθε άνθρώπου -σώμα, ψυχή, πνεύμα- όσο και το ευρύτερο κοινωνικό. Ούτε άνθρωπος ούτε κοινωνία μπορούν να σταθούν όταν το άδικο κυριαρχεί, όταν δεν υπάρχει σεβασμός, όταν δεν αναζητείται το μέτρο, όταν δεν υπάρχει αγώνας για την απόκτηση αρετών. Τίποτα δε απολύτως δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει σε πραγματική προκοπή και αγαθότητα δίχως Θεό)

8. βίαι μηδέν πράττειν ( = να μην κάνεις τίποτα με τη βία)

(Σχόλιο NovoScriptorium: η βία ποτέ δεν είναι επιθυμητή για τον Φιλόσοφο. Η έννοια της Ελευθερίας είναι αξιολογημένη ιδιαιτέρως υψηλά στην αξιολογική κλίμακα των Φιλοσόφων. Και δικαίως. Πρωτίστως αυτή η Ελευθερία απορρέει από τον ίδιο τον Δημιουργό, ο Οποίος δεν μας έπλασε ως…αυτόματα, παρά μας έδωσε το νου και την λογική ψυχή ώστε να διαλέγουμε μόνοι μας, αυτοβούλως, τι θα πράξουμε κάθε στιγμή. Όταν λοιπόν η Ελευθερία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες δωρεές του Δημιουργού στον άνθρωπο, πώς γίνεται να ανεχθούμε να εκβιάζεται το αυτόβουλό μας από άλλους ανθρώπους; το ‘δικαίωμα’ που ο ίδιος ο Δημιουργός αφαίρεσε, από Αγάπη για τον Άνθρωπο, από τον εαυτό Του πώς είναι δυνατόν να το παίρνει ένας άνθρωπος κατά άλλων ανθρώπων; Είναι παραβίαση των θείων νόμων η παραβίαση της Ελευθερίας ενός εκάστου ανθρώπου από άλλον άνθρωπο! Και πιο ‘απλοϊκώς και γήινα’ να προσεγγίσουμε το ζήτημα, αν όλοι οι άνθρωποι επιδίωκαν με τη βία να επιβληθούν ο ένας στον άλλον, τότε καμμία κοινωνία και ποτέ δεν θα μπορούσε να σταθεί. Θα οδηγούσε δε αυτό, αργά η γρήγορα, στην καταστροφή και τον αφανισμό)

9. έχθρας διαλύειν ( = να διαλύεις τις έχθρες)

(Σχόλιο NovoScriptorium: ο Κλεόβουλος προτείνει την αποφυγή της έχθρας, μάλιστα δε και της διαλύσεως αυτής ακόμη κι αν εκείνη έχει γεννηθεί. Γιατί; διότι το ‘νείκος’, η ‘διαμάχη’, η ‘έχθρα’, είναι καταστρεπτικές για τον άνθρωπο σε κάθε επίπεδο. Πριν από όλα, πρέπει να διαλύει ο άνθρωπος τις εσωτερικές του έχθρες, καθώς από εκείνες πηγάζουν και προβάλλονται οι έχθρες απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Έπειτα, από την κοινωνία, με κάθε δυνατό τρόπο -πρωτίστως μέσω της Παιδείας και της Πειθούς– καθώς οι έχθρες και δη οι παρατεταμένες, δύνανται να καταστούν ολετήριες για αυτήν, σε παρόντα ή μέλλοντα χρόνο. Το αντίθετο της ‘έχθρας’ είναι η ‘φιλότης‘. Άρα, μας επιτρέπεται να παράγουμε ένα δεύτερο συμπέρασμα-προτροπή: ‘να επιδιώκεις την φιλότητα‘. Δηλαδή να έχεις ενοποιό διάθεση και να προσπαθείς να είσαι παράγοντας συνοχής. Κατά μεγάλη, όχι όμως και απόλυτη ταύτιση, η ‘Φιλότης‘ μπορεί να αποδοθεί και με την λέξη ‘Αγάπη‘. Να αγαπάμε και να μη μισούμε, να προσπαθούμε να ενώνουμε και να μη χωρίζουμε. Σε αυτά μας προτρέπει ο Κλεόβουλος. Και ωφελούν τόσο την ψυχή, το σώμα και το πνεύμα μας, όσο και την εύρυθμη λειτουργία της Κοινωνίας μας)

Ισίδωρος Άγγελος