Σόλωνος προτροπές για μια καλύτερη ατομική και κοινωνική ζωή

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε και αναλύουμε αποφθέγματα του Σόλωνος, ενός από τους λεγόμενους ‘επτά σοφούς’ της αρχαίας Ελλάδος.

‘μηδέν άγαν’ ( = τίποτα υπερβολικό, τίποτα πέραν του μέτρου -εννοεί ‘μην κάνεις’)

(NovoScriptorium: το ‘μέτρον’ και η ‘μεσότης’ υπήρξε εξ αρχής στόχευση των Φιλοσόφων, ίσως διότι παρατηρούσαν τους ανθρώπους γύρω τους και διαπίστωναν, πρακτικώς, ότι όλα τα κακά, ιδιαιτέρως τα ακραία κακά, προήρχοντο ακριβώς από αυτή την τάση του ανθρώπου να πορεύεται προς τα άκρα. Οι λόγοι που πορεύεται αείποτε στα άκρα είναι ένεκα φιληδονίας και κενοδοξίας, τα οποία αυτά πάθη συνδέονται άρρηκτα με την φιλαργυρία και την φιλαρχία. Αν λοιπόν ο άνθρωπος, με Παιδεία, Πειθώ και διαρκή Αγώνα κατόρθωνε να επιβάλλει στον ίδιο του τον εαυτό το μέτρον, είναι εύλογο ότι ο κόσμος όλος θα γινόταν καλύτερος. Ένας Φιλόσοφος δεν θα μπορούσε παρά να στοχεύει στην Φιλότητα. Κι αν ο κόσμος μας δεν υπήρξε αποκλειστικώς ‘ζούγκλα’, είναι εξαιτίας κάποιων λίγων στον αριθμό ανθρώπων που αφιέρωσαν τις -παραδειγματικές- ζωές τους στην Φιλοσοφία και άφησαν παρακαταθήκη όλα εκείνα που μας διαχωρίζουν από τα ενστικτώδη άλογα κτήνη)

‘ηδονήν φεύγε, ήτις λύπην τίκτει’ ( = απόφευγε την ηδονή που γεννά λύπη)

‘μή θρασύνου’ ( = μήν είσαι θρασύς, μήν φέρεσαι με θράσος)

‘μή ψεύδου, αλλ’ αλήθευε’ ( = μη λες ψέματα, να λες αλήθεια)

‘ό άν μή ίδηις, μή λέγε ( = για ό,τι δεν γνωρίζεις να μήν μιλάς)

(NovoScriptorium: ο Σόλων προτείνει την αποφυγή των ηδονών διότι γεννούν ‘λύπη’. Πράγματι, αν οι ηδονές δεν παραμείνουν στο επίπεδο του μέτρου και του ‘κατά Φύση‘, όπως άπαντες οι Φιλόσοφοι προτείνουν, τότε ο άνθρωπος καθίσται δέσμιος αυτών. Οδηγείται λοιπόν από την μικρή ή μεγαλύτερη ακόρεστη επιθυμία του στις γενικότερες πράξεις της ζωής του, και όχι από την λογική ή την ηθική. Όπως έχουμε εξηγήσει και σε άλλα άρθρα μας, η φιληδονία γεννά φιλαργυρία -καθώς άπασες σχεδόν οι ηδονές απαιτούν την ύπαρξη του ανταλλακτικού μέσου για την απόκτησή τους- και μεταμορφώνει τον άνθρωπο σε ένα αδίστακτο πλάσμα, έτοιμο να πραγματοποιήσει σχεδόν τα πάντα ώστε να ικανοποιήσει την άρρωστη αυτή φλόγα που πυρώνει την ύπαρξή του. Και βεβαίως γεννά διαρκώς ‘λύπη’ καθώς ο φιλήδονος άνθρωπος δεν μπορεί να βρεί κορεσμό του πάθους αυτού, αναζητεί διαρκώς τρόπους αυξήσεως των ηδονών. Αν δεν έχει και το ‘μέσον’ που απαιτείται ώστε να τις αποκτήσει η κατάσταση γίνεται απείρως χειρότερη. Η δε ψυχή, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, έχει την τάση να συσχηματίζεται με τις παραστάσεις που της προσφέρουμε. Γίνεται αντιληπτό λοιπόν πόση και τρομακτική φθορά στην ψυχή προκαλείται από το κυνήγι των ηδονών. Ο σκλάβος στα πάθη του άνθρωπος δε, είναι και πιο εύκολα ‘διαχειρίσιμος’ από τις πονηρές Εξουσίες, είναι δε και ιδιαιτέρως επικίνδυνος για τον εαυτό του και τον περίγυρό του.

Το ‘θράσος’ που προτρέπει ο Σόλων να αποφεύγουμε αποτελεί χαρακτηριστική εκδήλωση τόσο του φιλήδονου όσο, κυρίως, του υπερήφανου ανθρώπου. Το ψέμα, το οποίο καταδικάζει προτρέποντας στην αλήθεια, ομοίως. Το να μη γνωρίζει κανείς και να μιλάει αποτελεί χαρακτηριστική εκδήλωση υπερηφανείας και κενοδοξίας, όσο ενίοτε και φιλαρχίας.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν βαριές αρρώστιες της ψυχής. Ο Σόλων γνωρίζει ότι αν σε μια κοινωνία οι περισσότεροι άνθρωποι φέρονται με τους προαναφερθέντες τρόπους, τότε η κοινωνία αυτή βαδίζει νομοτελειακώς προς τον όλεθρο, γι’ αυτό και προτείνει την αποφυγή τους με κάθε τρόπο. Θα μπορούσαμε να εικάσουμε ότι τα παραπάνω σχετίζονται και με τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, κάτι μάλλον λογικό, αλλά δεν έχουμε επαρκείς αποδείξεις για να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα κάτι τέτοιο)

‘μή κακοίς ομίλει’ ( = μή συναναστρέφεσαι κακούς)

‘φύλασσε τρόπου καλοκαγαθίαν όρκου πιστοτέραν’ ( = φύλαγε την καλοσύνη στην συμπεριφορά σου πιστότερα κι από τον όρκο σου)

‘συμβούλευε μή τα ήδιστα, αλλά τα βέλτιστα τοις πολίταις’ ( = συμβούλευε τους πολίτες όχι τα πιο ευχάριστα αλλά τα καλύτερα, τα πιο ωφέλιμα)

(NovoScriptorium: η συναναστροφή με κακούς και τον καλό τον κάνει χειρότερο και τον μέτριο τον κάνει κακό και τον κακό τρισάθλιο. Αυτό το υποστηρίζουν άπαντες οι Φιλόσοφοι και πιστεύουμε πως έχουν δίκιο. Ο Σόλων προτρέπει να έχουμε καλή και αγαθή συμπεριφορά, να προσπαθούμε πολύ για αυτήν. Είναι αυτονόητο πως αυτό βοηθάει την εύρυθμη και με μηδενικές εντάσεις κοινωνική ζωή. Όμως ταυτοχρόνως, ωφελεί και το ίδιο το άτομο, την ψυχή του, για τους λόγους που αναφέραμε πιο πάνω. Η έξις του καλού και αγαθού γεννά καλό και αγαθό, όπως η έξις του κακού γεννά κακό. Τέλος, αυτό που λέει στο τελευταίο απόφθεγμα είναι ότι ο κάθε ένας από τους ανθρώπους είναι προτιμότερο να είναι χρήσιμος και ωφέλιμος στους άλλους παρά αρεστός. Διότι μόνο έτσι πιθανώς να συνετιστούν όσοι έχουν παρεκτραπεί. Αν λείψουν οι άνθρωποι-παραδείγματα τότε μια κοινωνία απλώς έχει φτάσει στην άκρη του γκρεμού)

Ισίδωρος Άγγελος