‘Αυτόματα’ (Ρομπότ) στην Αρχαία Ελλάδα! – Πίνδαρος

Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε και αναλύουμε ένα απόσπασμα από τον λυρικό ποιητή Πίνδαρο.

Ολυμπιόνικος VII, Στίχοι 20-57

Αρχαίο κείμενο: «εθελήσω τοίσιν εξ αρχάς από Τλαπολέμου ξυνόν αγγέλλων διορθώσαι λόγον, Ηρακλέος ευρυσθενεί γέννα. Το μεν γαρ πατρόθεν εκ Διός εύχονται. Το δ’ Αμυντορίδαι ματρόθεν Αστυδαμείας. Αμφί δ’ ανθρώπων φρασίν αμπλακίαι αναρίθμητοι κρέμανται. Τούτο δ’ αμάχανον ευρείν, ό, τι νύν εν και τελευτά φέρτατον ανδρί τυχείν. Και γαρ Αλμήνας κασίγνητον νόθον σκάπτω θενών σκληράς ελαίας έκτανεν Τίρυνθι Λικύμνιον ελθόντ’ εκ θαλάμων Μιδέας τάσδε ποτε χθονός οικιστήρ χολωθείς. Αι δε φρενών ταραχαί παρέπλαγξαν και σοφόν. Μαντεύσατο δ’ ες θεόν ελθών. Τώ μέν ο χρυσοκόμας ευώδεος εξ αδύτου ναών πλόον είπε Λερναίας απ’ ακτάς ευθύν ες αμφιθάλασσον νομόν, ένθα ποτέ βρέχε θεών βασιλεύς ο μέγας χρυσέαις νιφάδεσσι πόλιν, ανίχ’ Αφαίστου τέχναισιν χαλκελάτω πελέκει πατέρος Αθαναί α κορυφάν κατ’ άκραν ανορούσαι’ αλάλαξεν υπερμάκει βοά. Ουρανός δ’ έφριξε νιν και Γαία μάτηρ. Τότε και φαυσίμβροτος δαίμων Υπεριονίδας μέλλον έντειλεν φυλάξασθαι χρέος παισίν φίλοις, ως αν θεά πρώτοι κτίσαιεν βωμόν εναργέα, και σεμνάν θυσίαν θέμενοι πατρί τε θυμόν ιάναιεν κόρα τα’ εγχειβρόμω. Εν δ’ αρετάν έβαλεν και χάρματ’ ανθρώποισι προμαθέος αιδώς. Επί μάν βαίνει τι και λάθας ατέκμαρτα νέφος, και παρέλκει πραγμάτων ορθάν οδόν έξω φρενών. Και τοί γάρ αιθοίσας έχοντες σπέρμ’ ανέβαν φλογός ού. Τεύξαν δ’ απύροις ιεροίς άλσος εν ακροπόλει. Κείνοισι μέν ξανθάν αγαγών νεφέλαν (Ζεύς) πολύν ύσε χρυσόν. Αυτά δε σφισιν ώπασε τέχναν πάσαν επιχθονίων Γλαυκώπις αριστοπόνοις χερσί κρατείν. Έργα δε ζωοίσιν ερπόντεσσι θ’ όμοια κέλευθοι φέρον. Ήν δε κλέος βαθύ. Δαέντι δε και σοφία μείζων άδολος τελέθει. Φαντί δ’ ανθρώπων παλαιαί ρήσιες, ούπω, ότε χθόνα δατέοντο Ζεύς τε και αθάνατοι, φανεράν εν πελάγεϊ Ρόδον έμμεν ποντίω, αλμυροίς δ’ εν βένθεσιν νάσον κεκρύφθαι»

Απόδοση: «Θέλω να μιλήσω για αυτούς αρχίζοντας από τον Τληπόλεμο και να διορθώσω την κοινή τους ιστορία που σχετίζεται με το πανίσχυρο γένος του Ηρακλή. Καυχιούνται πως κρατάνε με τον πατέρα τους από τον Δία. Με τη μάνα τους από την Αστυδάμεια και είναι Αμυντορίδες. Όμως σε αμφότερες τις φρένες των ανθρώπων κρέμονται πλήθος σφάλματα/αμαρτήματα/πλάνες και είναι δύσκολο να βρεις, και τώρα και στον θάνατο, τι το καλύτερο θα τύχει. Γιατί τον Λικύμνιο, τον νόθο αδερφό της Αλκμήνης, φτασμένο κάποτε στην Τίρυνθα από τα παλάτια της Μιδέας, σκότωσεν οργισμένος ο οικιστής της χώρας τούτης, χτυπώντας τον μ’ ένα ραβδί σκληρής ελιάς. Οι ταραχές των φρενών παραπλανούν και τον σοφό. Εκείνος πήγε στο μαντείο να πάρει χρησμούς του θεού. Κι απ’ το ευωδιασμένο άδυτο του ναού του είπε ο χρυσομάλλης θεός να ταξιδέψει απ’ τις ακτές της Λέρνας ευθεία για τον νομό που βρέχεται κι από τις δύο πλευρές του από θάλασσα, που κάποτε ο μέγας βασιλιάς των θεών έριξε χρυσές νιφάδες στην πόλη, όταν με χάλκινο τσεκούρι φτιαγμένο από τον Ήφαιστο, σκίστηκε το κεφάλι του πατέρα και η Αθηνά ξεπηδώντας αλάλαξε με φωνή τρομερή. Έφριξε ο Ουρανός και η μητέρα Γη. Τότε και ο φωτοδότης θεός των θνητών, ο υιός του Υπερίονα, παράγγειλε στα αγαπημένα παιδιά να φυλάξουν το μελλούμενο χρέος τους και πρώτοι να χτίσουν λαμπρό βωμό και τελώντας αγνή θυσία να μαλακώσουν τον θυμό του πατέρα και της κόρης με το βροντερό κοντάρι. Η αιδώς που προνοεί χαρίζει την αρετή και τη χαρά στους ανθρώπους. Όμως έρχεται κάποιο αβέβαιο σύννεφο λήθης και ξεστρατίζει από την ορθή οδό των πραγμάτων τις φρένες. Γιατί αυτοί ανέβηκαν στην ακρόπολη δίχως να έχουν σπίθες έτοιμης φωτιάς κι όρισαν εκεί τόπο ιερό για τις δίχως πυρ θυσίες. Σε εκείνους μαζεύοντας ο Δίας ξανθιά νεφέλη, τους έριξε πολύ χρυσό. Και σ’ αυτούς έδωσε η ίδια η Γλαυκώπις να κρατούν στα επιδέξια χέρια τους κάθε τέχνη των ανθρώπων. Υπήρχαν έργα στους δρόμους όμοια με πλάσματα που ζουν και περπατούν. Ήταν μεγάλη η δόξα τους. Η άδολη σοφία καταλήγει να μεγαλώνει για όποιον συνεχίζει να μαθαίνει. Οι παλιές ιστορίες των ανθρώπων λένε πως όταν μοιράζονταν τη γη ο Δίας και οι αθάνατοι δεν φαινόταν ακόμη στην άπλα της θάλασσας η Ρόδος, μα ήταν στ’ αλμυρά βάθη κρυμμένη»

NovoScriptorium: Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τον Διαγόρα τον Ρόδιο, μεγάλο πυγμάχο και νικητή στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αναφέρεται στην ιστορία της νήσου Ρόδου. Σχετίζονται, μας λέει, οι Ρόδιοι με την γενεά του Ηρακλή. Και θεωρούν πως από τον πατέρα τους κατάγονται από τον Δία. Όπως καταλαβαίνει κάποιος που έχει μελετήσει κάπως την Μυθολογία, πρόσωπα με το όνομα ‘Δίας’ υπήρξαν πολλά. Ας μη μπερδευτεί ο αναγνώστης με θεολογία εδώ, πρόκειται για Ιστορία και Γενεαλογίες υπαρκτών προσώπων που είχαν κοινό όνομα. Το ίδιο συμβαίνει με όλους τους ‘θεούς’. Ενίοτε παρεμβάλλονται σε μια Ιστορική διήγηση που περιλαμβάνει τέτοια ονόματα είτε θεολογικές θέσεις είτε επιστημονικές (κυρίως Κοσμολογικές), κάτι που, όπως έχουμε εξηγήσει σε προηγούμενα άρθρα, δεν αποτελεί κάποια βολική δική μας επινόηση αλλά ξεκάθαρη πληροφορία από τους αρχαίους –ήδη- συγγραφείς.

Στο κείμενο ο Πίνδαρος παρεμβάλλει και θεολογικές-φιλοσοφικές θέσεις. Πρώτη τέτοια θέση που συναντούμε είναι αυτή που λέει ότι

“σε αμφότερες τις φρένες των ανθρώπων κρέμονται πλήθος σφάλματα/αμαρτήματα/πλάνες και είναι δύσκολο να βρεις, και τώρα και στον θάνατο, τι το καλύτερο θα τύχει”

Μας παρουσιάζει λοιπόν μια ανθρώπινη φύση πολύ επιρρεπή στις διάφορες πτυχές της κακότητος. Σαφώς πιστεύει ότι όλα ξεκινούν από τις φρένες, το μυαλό. Όχι αβάσιμα, θεωρούμε πως τούτο ουσιαστικά αποτελεί μια έμμεση προτροπή σε όσους θέλουν να αποφύγουν στη ζωή τους τις πλάνες/σφάλματα/αμαρτήματα, να ξεκινήσουν από τις φρένες τους. Αν γίνει σωστή καλλιέργεια του νου, αν ελεγχθεί αυτός, τότε όλα αυτά τα παράγωγα της κακίας μειώνονται ως και εξαλείφονται. Ανήκει λοιπόν και ο Πίνδαρος σε εκείνους τους φιλοσοφημένους άνδρες που θεωρούσαν πρωταρχικής σημασίας την επίτευξη της καθαρότητος του νου. Επιβεβαιώνει, επίσης, αυτό που ήδη γνωρίζουμε: ότι όλη η διαδικασία για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι ‘δύσκολη’. Αφορά δε τόσο την ζωή όσο και τον θάνατο του ανθρώπου, όπως προκύπτει από την ως άνω φράση.

Ακολούθως έχουμε την περιγραφή ενός φόνου με όπλο ένα ραβδί από ξύλο ελιάς. Τούτο μπορεί να δείχνει, μπορεί και όχι, το επίπεδο τεχνολογίας της εποχής: ξύλινα όπλα. Δεν είναι σίγουρο, πάντως, καθώς και στην εποχή μας, που υπάρχουν ένα σωρό εξελιγμένα όπλα, εξακολουθούν να γίνονται φόνοι με πρωτόγονα μέσα.

Έπειτα μας προσφέρει την φράση

“Οι ταραχές των φρενών παραπλανούν και τον σοφό”

Προς επίρρωση της προηγούμενης θέσεως που αναλύσαμε. Οι φρένες είναι πολύ σημαντικό να βρίσκονται σε ισορροπία, να μην βρίσκονται σε ταραχή. Τούτο λοιπόν αποτελεί στόχευση: αταραξία του μυαλού. Τονίζει δε ότι ακόμη και ‘σοφός’ να είναι ήδη κανείς, η διατάραξη του νου μπορεί να οδηγήσει και εκείνον σε πλάνη. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα τόσο Ιστορικά όσο και Εκκλησιαστικά για του λόγου το αληθές διαχρονικώς.

Ο Απόλλων καλείται ‘φωτοδότης θεός των θνητών’ αλλά και ‘υιός του Υπερίονος’. Όπως παρατηρεί ο αναγνώστης, εδώ γίνεται λόγος για άλλον Απόλλωνα και όχι για τον υιό του Διός. Όσο για το επίθετο ‘φωτοδότης’ η αναφορά γίνεται στις μεγάλες ευεργεσίες που ένα από τα πρόσωπα με το όνομα ‘Απόλλων’ προσέφερε στους ανθρώπους. Θα παρουσιάσουμε σε μελλοντικό άρθρο, για παράδειγμα, κάποιο πρόσωπο ‘Απόλλων’ που υπήρξε ‘Κοσμοκράτωρ’ στην εποχή του, όπως τον περιγράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς. Αυτό λοιπόν το πρόσωπο, ο υιός του Υπερίονος, καλεί τα ‘αγαπημένα παιδιά’ να πράξουν το ‘χρέος’ τους και να τελέσουν ‘αγνή θυσία’ σε ‘λαμπρό βωμό’ για να ‘μαλακώσουν τον θυμό’ του Δία και της Αθηνάς. Θεωρείται λοιπόν ‘χρέος’ η απόδοση τιμών στο Θείον. Η οποία πρέπει να λαμβάνει χώρα σε ‘λαμπρό βωμό’. Η ‘αγνή θυσία’ που αναφέρεται, όπως μας εξηγεί λίγο παρακάτω στο κείμενο, είναι μια ‘θυσία’ δίχως πυρ. Είναι λοιπόν μια αναίμακτη θυσία δίχως καύση αυτή που τους προτρέπει να κάνουν ο Απόλλων. Για αυτές δε τις ‘θυσίες’ λαμβάνουν ανταπόδοση από τον Δία, ο οποίος ‘βρέχει χρυσό’ για αυτούς. Τούτο σημαίνει ότι επικροτεί τις αναίμακτες, δίχως πυρ θυσίες. Πιστεύουμε ότι εδώ παρουσιάζεται μια θεολογική-ιεροπρακτική θέση περί θυσιών και απόδοσης τιμών στο Θείον.

Παρεμβάλλεται έπειτα η φράση

“Η αιδώς που προνοεί χαρίζει την αρετή και τη χαρά στους ανθρώπους. Όμως έρχεται κάποιο αβέβαιο σύννεφο λήθης και ξεστρατίζει από την ορθή οδό των πραγμάτων τις φρένες”

Αποτελεί αυτή, φυσικά, νοηματική συνέχεια της πρώτης φιλοσοφικής-θεολογικής φράσης που αναλύσαμε. Εδώ μας πληροφορεί ότι η ‘αιδώς’, εφόσον υπάρχει στον άνθρωπο, τον βοηθά να προνοεί και αποτελεί διαρκή βοηθό του στην πορεία για την κατάκτηση της αρετής. Καταλήγει δε η όλη αυτή διαδικασία στην χαρά. Τόσο σημαντικό πράγμα είναι η αιδώς, η συναίσθηση δηλαδή της αμαρτίας. Προσθέτει ότι οι φρένες μπορούν να ξεστρατίσουν από την ορθή οδό των πραγμάτων, την οδό της αιδούς δηλαδή όπως γίνεται αντιληπτό από το κείμενο, όταν επισκιάσει η ‘λήθη’ τις φρένες. Ουσιαστικά μας λέει ότι η ‘διαρκής μνήμη του αγαθού’ είναι αυτή που διατηρεί τον νου στον ορθό δρόμο. Δηλαδή, όπως γνωρίζουμε ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, η ‘μνήμη Θεού’, όντας ο Θεός το απόλυτο αγαθόν, είναι αυτή που κρατάει τον νου στο να συλλογάται και να πράττει πάντοτε το αγαθόν. Είναι γνωστό από την Πατερική Παράδοση ότι η Λήθη είναι μια από τις μεγάλες αιτίες που οδηγούν τον άνθρωπο στην αμαρτία. Η δε ‘τήρησις του νου’ αποτελεί θεμελιακή πρακτική στον Πνευματικό Αγώνα.

Έπειτα, αναφέρει ότι η ‘Γλαυκώπις’, δηλαδή η Αθηνά, σε αυτούς τους ανθρώπους “έδωσε να κρατούν στα επιδέξια χέρια τους κάθε τέχνη των ανθρώπων”. Όπως έχουμε αναλύσει σε προηγούμενα άρθρα μας, η Αθηνά αποτελεί προσωποποίηση της Σοφίας του Θεού. Δηλαδή, αυτό που εδώ μας λέει είναι ότι οι άνθρωποι που τηρούν τα προαναφερθέντα αποκτούν, δωρεά Θεού, την δυνατότητα για ‘κάθε τέχνη των ανθρώπων’. Αν εδώ θυμίσουμε ότι ‘σοφία’ στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει ‘απόλυτη γνώση των πρακτικών πραγμάτων’, τότε οι άνθρωποι αποκτούν την δυνατότητα να γίνουν ‘σοφοί’. Επειδή όμως ‘σοφόν είναι ο Θεός’, όπως αλλού έχουμε αναλύσει, ακόμη βαθύτερα όλο αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι καθίστανται ‘κοινωνοί της απόλυτης Σοφίας, κοινωνοί του Θεού’.

Το κείμενο συνεχίζει με ιστορική, τώρα, αναφορά και λέει ότι εκείνοι οι άνθρωποι είχαν κατασκευάσει “έργα στους δρόμους όμοια με πλάσματα που ζουν και περπατούν”! Όπως γίνεται αντιληπτό ομιλεί για ‘αυτόματα’, δηλαδή όπως σήμερα θα λέγαμε ‘ρομπότ’! Έχουμε δηλαδή μια σαφή αναφορά σε πολύ υψηλή τεχνολογία. Τουλάχιστον εκπληκτικό! Ευλόγως, το κείμενο έχει διπλή σημασία, πέραν της θεολογικής προέκτασης που δώσαμε πιο πάνω. Η Αθηνά έδωσε στους ανθρώπους εκείνους τις γνώσεις και την παιδεία να κατασκευάζουν εξεζητημένες μηχανές. Ποια Αθηνά όμως; Και τι σημαίνει όλο αυτό; Οι διάφοροι ‘θεοί’ όπως έχουμε γίνει κουραστικοί να επαναλαμβάνουμε, από τους ίδιους τους αρχαίους συγγραφείς, θεωρούντο άνθρωποι προγενέστερων εποχών που τους αποδόθηκαν μεγάλες τιμές για τα μεγάλα έργα τους και την προσφορά τους στους υπολοίπους ανθρώπους. Εδώ λοιπόν αυτό που ουσιαστικά μαθαίνουμε είναι ότι στην Ρόδο συνεχίστηκε κάποια παλαιότερη τεχνολογική παράδοση, που χρονολογείται στην λεγόμενη ‘εποχή των θεών’, δηλαδή σε παμπάλαια, άγνωστο πραγματικά πότε, χρόνια.

Παρεμβάλλεται στη συνέχεια άλλη μια φράση φιλοσοφικού-θεολογικού περιεχομένου

“Η άδολη σοφία καταλήγει να μεγαλώνει για όποιον συνεχίζει να μαθαίνει”

Μόνο αν είναι άδολη η σοφία που επιδιώκεται μπορεί να αυξάνει διαρκώς, ενώ αυξάνεται μόνο με τη διαρκή μάθηση. Αυτό διδασκόμαστε εδώ. Η βάση δηλαδή είναι να μην υπάρχει δόλος. Άδολη είναι σίγουρα και μόνο η Θεία Σοφία. Οποιαδήποτε άλλη μαθησιακή διαδικασία που δεν περιλαμβάνει ως βάση, αφετηρία, αναφορά και στόχευση τον Θεό, κρίνεται ως δόλια και ποτέ δεν θα οδηγήσει σε αγαθό τελικώς. Και κάποτε, αυτή, η χωρίς Θεό αναζήτηση των πρακτικών γνώσεων, σταματάει και μάλιστα με εξαιρετικές παρενέργειες για τον άνθρωπο, όπως η τρέλα, η παράνοια, ενίοτε και η αυτοκαταστροφή. Τούτο αναφέρεται σαφώς και σε άλλους αρχαίους συγγραφείς που εν ευθέτω χρόνω θα παρουσιάσουμε.

Το κείμενο τελειώνει με μια συγκλονιστική γεωλογική αλλά και ιστορική πληροφορία

“Οι παλιές ιστορίες των ανθρώπων λένε πως όταν μοιράζονταν τη γη ο Δίας και οι αθάνατοι δεν φαινόταν ακόμη στην άπλα της θάλασσας η Ρόδος, μα ήταν στ’ αλμυρά βάθη κρυμμένη”

Δηλαδή, όχι μόνο υπήρχαν άνθρωποι εκείνη την εποχή αλλά και κατέγραψαν -και διατήρησαν στους αιώνες- την παράδοση ότι η νήσος Ρόδος βρισκόταν ακόμη κάτω από την επιφάνεια της θαλάσσης! Αυτό συνέβαινε, λέει, όταν ο Δίας και οι αθάνατοι, εν ολίγοις οι ‘θεοί’, μοίρασαν τον κόσμο μεταξύ τους! Επαναλαμβάνουμε ότι οι ‘θεοί’ υπήρξαν άνθρωποι παλαιότερων εποχών. Συνεπώς, εδώ έχουμε μια απίστευτη καταγραφή γεγονότων που ίσως πηγαίνουν πίσω εκατομμύρια χρόνια. ‘Παραμύθια’; ‘Υπερβολές’; Ας το κρίνει ο αναγνώστης. Για να ολοκληρώσουμε την ανάλυσή μας θα πρέπει να παρουσιαστεί και η δεύτερη πιθανή εκδοχή ερμηνείας του συγκεκριμένου αποσπάσματος. Τα ονόματα των ‘θεών’, όπως έχουμε εξηγήσει, χρησιμοποιούνταν και για την ανάπτυξη επιστημονικών απόψεων και γνώσεων. Εδώ λοιπόν, αντί να συμβαίνει αυτό που διαβάσατε πιο πάνω, ίσως να έχουμε την καταγραφή κάποιας επιστημονικής θέσεως των αρχαίων. Ποια θα μπορούσε να είναι αυτή; Από την μελέτη μας στην αρχαία γραμματεία προκύπτει ότι ο Ζεύς/Δίας συχνά ταυτιζόταν στις κοσμολογικές αναλύσεις των αρχαίων με τον Ήλιο, το άστρο του ηλιακού μας συστήματος. Οι υπόλοιποι δε ‘θεοί’ συχνά ταυτίζονταν με στοιχεία της φύσεως ή με αστρικά σώματα, όπως οι πλανήτες. Δεν θα ήταν απίθανο εδώ να πρόκειται για μια τέτοια προσέγγιση. Τι ακριβώς εννοεί όμως μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν αποτελεί κάποια θεωρία των ‘ιστορικών’ χρόνων, αφορά μια εποχή παμπάλαια και είναι αξιοθαύμαστο ως γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες ασχολούντο με την επιστήμη της Γεωλογίας δημιουργώντας θεωρίες για γεγονότα χιλιάδων και εκατομμυρίων χρόνων πριν την εποχή τους, όπως ακριβώς πράττουμε κι εμείς σήμερα.

Ισίδωρος Άγγελος