Η σημασία της καθαρότητος του νου κατά τον Επίχαρμο

Στο άρθρο αυτό παραθέτουμε και αναλύουμε δύο πολύ σημαντικά αποφθέγματα του αρχαίου Έλληνα Φιλοσόφου Επίχαρμου.

Απόφθεγμα πρώτο: “φύσιν έχειν άριστον εστί, δεύτερον δέ μανθάνειν” ( =Τό πρωταρχικώς σημαντικόν είναι νά έχει κανείς υγιεία, άριστον φύσιν. Τό αμέσως σημαντικότερον είναι η μάθησις, νά μήν παύει νά μαθαίνει)

NovoScriptorium: Ο Επίχαρμος διατυπώνει την, μάλλον αυτονόητη, θέση ότι το πρωταρχικό για τον άνθρωπο είναι να έχει καλοδιατηρημένο το σώμα του, να έχει δηλαδή καλή υγεία. Το δεύτερο σημαντικότερο που θεωρεί ο Φιλόσοφος είναι η μάθηση. Δεν μιλάει, όπως παρατηρούμε, για αποκτήματα, για δόξες, για επιτεύγματα. Τούτο, φανερώς, συνιστά προτροπή σε μια πνευματική προσέγγιση της ζωής και ουχί υλιστική. Η μάθηση, βέβαια, μπορεί να δώσει στον άνθρωπο εφόδια τέτοια ώστε να διεκδικήσει και τον -τίμιο και άξιο- πλούτο που του αναλογεί, αλλά προσφέρει πολλά περισσότερα. Ο άνθρωπος που δεν παύει ποτέ να επιζητεί την μάθηση αναγκάζεται να παραδεχτεί πως δεν τα γνωρίζει όλα. Ταπεινώνεται λοιπόν αναζητώντας οδηγούς, διδασκάλους, ώστε να μάθει εκείνα που δεν γνωρίζει. Η ψυχή, όπως έχουμε αναφέρει σε άλλα άρθρα μας, έχει την φυσική τάση να συσχηματίζεται με τις παραστάσεις που της προσφέρουμε. Συνεπώς, μια ψυχή που ανήκει σε έναν άνθρωπο φιλομαθή καθίσταται και η ίδια τέτοια. Και βεβαίως, μιας και η ψυχή αποτελεί δημιούργημα-δώρο του Θεού στον άνθρωπο, το υψηλότερο επίπεδο στην μαθησιακή αυτή διαδικασία είναι να επικοινωνεί προσωπικά με Εκείνον και να λαμβάνει αποκαλύψεις περί των ιδιωμάτων και ενεργειών Αυτού. Και μάλιστα, τούτο, η ένθεη δηλαδή προσέγγιση, είναι λίαν απαραίτητη, καθώς αν ο άνθρωπος μείνει μόνο στις επιφανειακές γνώσεις και δεν προχωρήσει στα Θεία πράγματα, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα αντιμετωπίσει σφοδρώς τα πάθη της υπερηφάνειας και κενοδοξίας. Έτσι, οι γνώσεις θα αποδειχτούν καταστροφικές αντί για ωφέλιμες. Όταν όμως ο Επίχαρμος ως δεύτερο σημαντικότερο πράγμα μετά την υγεία θεωρεί κάτι πνευματικό και όχι υλικό, μας επιτρέπεται να υποθέσουμε πως ανήκε και εκείνος στους γνησίους Φιλοσόφους, οι οποίοι άπαντες στο επίκεντρο όλων των πραγμάτων τοποθετούσαν το Θείο Όν και Αυτό αναζητούσαν πίσω από κάθε τους μελέτη.

Απόφθεγμα δεύτερο: “καθαρόν άν τόν νούν έχης, άπαν τό σώμα καθαρός ει” ( =Άν έχεις καθαρόν νούν ολόκληρον τό σώμα σου θά είναι καθαρόν)

NovoScriptorium: Οι Φιλόσοφοι, όπως όρισαν ως ‘Νου‘, ανάμεσα στα άλλα, τον Θεό, ο οποίος κυβερνά τον Κόσμο, το Παν, έτσι όρισαν ως κυβερνήτη του σώματος τον νου για τον άνθρωπο. Η αναφορά του Επίχαρμου σε ‘καθαρό‘ ή ‘ακάθαρτο‘ νου είναι πάρα πολύ σημαντική. Υπονοείται, σαφώς, ότι υπάρχουν δύο τρόποι λειτουργίας του ιδίου πράγματος. Κατ’ αναλογίαν με τα ‘σώφρων, εχέφρων, συνετός’ κλπ του Ομήρου έναντι των ‘παράφρων, κακομήχανος’ κλπ. Το Καλό και το Κακό δηλαδή ως αποτέλεσμα αξιοποίησης του ιδίου πράγματος, των φρενών. Ο Επίχαρμος είναι σαφής ότι αναλόγως προς την επιλεγείσα από τον άνθρωπο λειτουργία, το αποτέλεσμα θα είναι ορατό και στο σώμα του. Μην ξεχνάμε τις δύο βασικές διακρίσεις των Φιλοσόφων: κατά Φύσιν και κατά Θεόν. Έχουμε ήδη καταδείξει πως όσα εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο οι Φιλόσοφοι τα έχουν ορίσει ως ‘αγαθά‘, τα δε αντίθετά τους ως ‘κακότητα, κακία‘. Ως ‘καθαρότητα’ του νου, λοιπόν, εννοεί ο Επίχαρμος την λειτουργία του αποκλειστικώς επ’ αγαθώ. Η ποιότητα των σκέψεών μας, των λογισμών όπως θα λέγαμε στην Ορθόδοξη ορολογία, είναι αυτή που θα οδηγήσει και το σώμα μας σε αντίστοιχες ενέργειες, διαθέσεις και πράξεις. Σαφώς η ‘κακία’ λογίζεται ως ‘ακαθαρσία’ από τον Επίχαρμο και η ‘καθαρότης’ ως ‘αγαθοσύνη’. Η ‘ακαθαρσία’ του νου οδηγεί στην ύβρη και στην αμαρτία το σώμα. Τέλος, πιστεύουμε πλέον πως είναι αυταπόδεικτο πως η ‘μάθηση’ στην οποία αναφερόταν ο Φιλόσοφος στο πρώτο απόσπασμα είναι φύσεως τέτοιας που οδηγεί στον ‘καθαρμό’ τον άνθρωπο και όχι γενικώς και αορίστως η απόκτηση γνώσεων.

Ισίδωρος Άγγελος