Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε ευρήματα της Νεολιθικής εποχής στην περιοχή του νομού Ροδόπης.
Αρριανά
Ανατολικά της Κομοτηνής και βόρεια του σημερινού χωριού Αρριανά, στη θέση Καγιαλίρ γερλέρ γερί (Πετρότοπος), αποκαλύφθηκαν προϊστορικά όστρακα με πλαστική και εγχάρακτη διακόσμηση.
Παραδημή
“Οι αρχαιολογικές ανασκαφές κοντά στο χωριό Παραδημή της Κομοτηνής αποκάλυψαν 17 προϊστορικά οικιστικά στρώματα. Τα στρώματα ταξινομούνται σε πέντε φάσεις, από τις οποίες οι τέσσερις πρώτες ανήκουν στην Νεολιθική εποχή (περίπου 5000-4500 π.Χ) και η τελευταία στην εποχή του Χαλκού.
Στην περιοχή εντοπίστηκαν τετράγωνες οικίες, τοποθετημένες πολύ κοντά η μια στην άλλη. Οι τοίχοι τους είναι κατασκευασμένοι από πασσάλους στη σειρά, πλέξιμο ενδιάμεσα με κλαδιά και επάλειψη με πηλό. Πολύ κοντά στις οικίες βρέθηκαν εστίες, φούρνοι, απορριμματικοί λάκκοι και αποθηκευτικοί χώροι.
Ο οικισμός της Παραδημής έδωσε μονόχρωμη, στιλβωμένη κεραμική, με σκοτεινές ως επί το πλείστον αποχρώσεις, εγχαράξεις και γραμμική διακόσμηση. Τα αγγεία φέρουν συχνά μια μαύρη ζώνη κάτω από το χείλος ή σπανιότερα είναι κόκκινα στο χείλος και μελανά πιο κάτω. Το σχήμα τους είναι συνήθως κωνικό, χωρίς βάση και το περίγραμμα γωνιώδες, ενώ χαρακτηριστικές είναι οι κερατοειδείς ή κομβιόσχημες αποφύσεις που υπάρχουν στις λαβές. Σύμφωνα με τον Μπακαλάκη, τα αγγεία της Παραδημής πρέπει να ακολουθούν κάποια τοπική ή γειτονική παράδοση, η οποία παραμένει άγνωστη. Σε μια δεύτερη φάση της Παραδημής προστίθενται στην κεραμική κάποια νεωτεριστικά στοιχεία, ενώ απουσιάζει γενικά η γραπτή διακόσμηση.
Από την τρίτη φάση της Παραδημής, εκτός από την κεραμική, έχουν βρεθεί και εξαιρετικά δημιουργήματα ειδωλοπλαστικής. Στην περιοχή βρέθηκε αντικείμενο με εγχάρακτες παραστάσεις, το οποίο χρονολογείται στη νεολιθική εποχή, ενώ σημαντικό εύρημα αποτελεί ένα πήλινο αγγείο (πρόχους) της ίδιας εποχής (4000 π.Χ.) με αμφικωνικό σώμα, ψηλό λαιμό και μία λαβή.
Τα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.”
(Τοπογραφικό σχέδιο της περιοχής και η τοποθεσία του προϊστορικού οικισμού.
Φωτογραφία: G. Bakalakis, A. Sakellariou, Paradimi, 1981, Beil. 1)
(Αντιπροσωπευτικά δοχεία που χρονολογούνται από τη Νεολιθική Εποχή
Φωτογραφία: D. Triantafyllos, ?Ancient Thrace?, in THRACE, Athens 1994, colour photo p.38)
(Χαραγμένα κεραμικά της Νεολιθικής (και Χάλκιινης) Εποχής.
Φωτογραφία: G. Bakalakis, A. Sakellariou, Paradimi, 1981, Taf. 58)
(Κεραμικά με διασκόσμηση γραφίτη.
Φωτογραφία: G. Bakalakis, A. Sakellariou, Paradimi, 1981, Taf. 30)
Επίσης για την ίδια περιοχή:
“Ο νεολιθικός οικισμός της Παραδημής θεωρείται ο σημαντικότερος της ελληνικής Θράκης και ένας από τους πιο γνωστούς της Ν. Α. Βαλκανικής.
Oικιστικές μονάδες: Επιχώσεις πάχους 4, 5 μ. περιλαμβάνουν 17 οικιστικά στρώματα τα οποία ταξινομούνται σε 5 φάσεις. Από αυτές οι I-IV ανήκουν στην νεολιθική εποχή και η φάση V στην εποχή του χαλκού
ΠOΛITIKH IΣTOPIA – XPONOΛOΓIO: Παραδημή Ι, ΙΙ, ΙΙΙ αντίστοιχες με Καράνοβο ΙΙΙ Νεολιθική εποχή- 5000-4500 π.Χ. Πρώιμη εποχή του χαλκού- στην επιφάνεια του οικισμού, στο ανώτατο μέρος των επιχώσεων (Τροία Ι)
Oρυκτός πλούτος: Πυριτόλιθος και οψιανός
Προϊστορικές λατρείες: Νεολιθικό αντικείμενο με εγχάρακτες παραστάσεις
Iδιωτικά οικοδομήματα: Τετράγωνες οικίες (4-5 μ. πλάτος και 5-6 μ. μήκος). Οι τοίχοι είναι φτιαγμένοι από πασσάλους στη σειρά, πλέξιμο ενδιάμεσα με κλαδιά και επάλειψη του όλου με πηλό. Κοντά στο βορεινό τοίχο του οικήματος υπάρχει η εστία και η αποθήκη. Οι οικίες είναι τοποθετημένες πολύ κοντά η μια με την άλλη και οι πληροφορίες για τον μεταξύ τους χώρο είναι ελλειπείς
Κεραμεική: Veselinovo- Paradimi Gruppe Paradimi I, I a, I b : χαρακτηριστικό του “Πολιτισμού της Παραδημής” είναι τα μονόχρωμα αγγεία, σκοτεινών γενικά αποχρώσεων (καστανά, μελανοκάστανα ή ερυθροκάστανα), στιλβωμένα, συχνά μαύρα σε μία ζώνη κάτω από το χείλος (black topped) ή σπανιότερα κόκκινα στο χείλος και μελανά πιο κάτω (red topped). Στα σχήματα αγγείων παρατηρείται ένα έντονο ξεχώρισμα του πάνω μέρους από το κάτω, που συνήθως είναι κωνικό, χωρίς βάση και το περίγραμμα συνήθως γωνιώδες. Παράλληλα υπάρχουν αβαθείς λοπάδες με τέσσερα πόδια. Μικρές φιάλες με γωνιώδες περίγραμμα, “βωμοί”. Εγχάρακτα αγγεία με γραμμική διακόσμηση. Μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία. Μικρές ευρύστομες φιάλες. Οι λαβές των αγγείων παρουσιάζουν αποφύσεις κερατοειδείς ή κομβιόσχημες. Paradimi II, II a, II b : συνεχίζονται τα μονόχρωμα αγγεία, επικρατεί η γραπτή κεραμεική του τύπου “μελανό σε ερυθρό” (black- on- red), μικρό ποσοστό γραπτών ή διακοσμημένων αγγείων, μαύρο σε κρεμ, στιλβωτή διακόσμηση.
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0003)
Κρωβύλη
“ΒΑ του σημερινού χωριού Κρωβύλη αποκαλύφθηκε προϊστορικός οικισμός, ο οποίος χρονολογείται στη νεολιθική εποχή. Τα επιφανειακά ευρήματα περιλαμβάνουν ανθρωπόμορφα πήλινα ειδώλια διακοσμημένα με εγχαράξεις και στίξη (τέσσερα ανθρωπόμορφα και ένα ζωόμορφο), λίθινα εργαλεία και τμήματα πήλινων αγγείων (πόδια, λαβές, όστρακα με εγχάρακτη ή γραμμική διακόσμηση), που υποδηλώνουν έναν ενεργό αγροτικό οικισμό πιθανότατα της νεολιθικής εποχής.”
Θέση Παπά Αμπέλια (1 χλμ. ΒΑ. της Κρωβύλης)
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός, έκταση ευρημάτων 150-150 μ.
Oικοτεχνία – Bιοτεχνία: Λίθινοι πελέκεις, τριπτήρες και πυριτόλιθοι
Προϊστορικές λατρείες: Επιφανειακά ευρήματα: πέντε πήλινα ειδώλια, τέσσερα ανθρωπόμορφα και ένα ζωόμορφο. Τα ανθρωπόμορφα είναι σπασμένα στο πάνω τους μέρος ενώ από το ζωόμορφο λείπει το πίσω μέρος. Τα ειδώλια διακοσμούνται με εγχαράξεις και στίξη
Iδιωτικά οικοδομήματα: Τεμάχιο χονδρόκοκκου πηλού με κοιλότητες, πιθανά από στέγη οικίας.
Kεραμεική: Πόδια αγγείων, κυλινδρικά μαύρου και καστανού χρώματος, τετράπλευρα με εγχάρακτα σχέδια και ένθετη λευκή ύλη. Λαβές διαφόρων σχημάτων. Όστρακα αγγείων με εγχάρακτη διακόσμηση. Πυθμένες αγγείων με ψαθωτό αποτύπωμα στην εξωτερική πλευρά. Όστρακα με γραμμική διακόσμηση.
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0074)
(NovoScriptorium: Εδώ είναι η πρώτη φορά που διαπιστώνουμε, συγκρίνοντας τα αμέσως προηγούμενα δύο κείμενα, σύμπτωση της λέξεως ‘προϊστορικός/ή/ό’ με την λέξη ‘νεολιθικός/ή/ό’, έστω και με την προσθήκη της λέξεως ‘πιθανότατα’ -στο τέλος του κειμένου, περιέργως, ενώ στην αρχή του κειμένου δηλώνεται με βεβαιότητα το ίδιο πράγμα- από τον πρώτο αρχαιολόγο. Τούτο είμαστε αναγκασμένοι να το γράψουμε διότι διαπιστώσαμε ένα πλήθος από αρχαιολογικές θέσεις και οικισμούς που οι αρχαιολόγοι επισήμως χαρακτηρίζουν ως ‘προϊστορικούς’ αλλά δεν γράφουν με σαφήνεια πόσο παλαιούς. Επίσης, στους περισσότερους από αυτούς έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη λίθινων εργαλείων, όπλων και έργων τέχνης και όχι μεταλλικών. Παρ’ όλα αυτά, δεν κατατάσσονται τα ευρήματα αυτομάτως στην Λίθινη (άγνωστο πόσο παλαιά) εποχή αλλά παραμένουν με τον γενικό τίτλο ‘προϊστορικά’. Υποθέτουμε πώς δεν θα έχει προχωρήσει η έρευνα και οι διαδικασίες χρονολόγησης, αλλιώς δεν είναι λογικό αυτό που παρατηρείται. Παραθέτουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα:
Γιαχανού Βρύση- Κους Γιατάκι (περιοχή Μαρώνειας)
Aκριβής θέση: Νομός Ροδόπης, στη νότια πλευρά της κορυφής Άγιος Γεώργιος και στη βάση της, 350 μ. από τη θάλασσα
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός
Πολιτική Iστορία – Xρονολόγιο: Προϊστορική εποχή
Oικοτεχνία – Bιοτεχνία: Λίθινοι μικροί πελέκεις, πυριτόλιθοι, μικρό οστέινο εργαλείο
Προϊστορικές λατρείες: Ανθρωπόμορφο ειδώλιο, παχύσαρκης γυναίκας, από κοκκινοκάστανο χονδρόκοκκο πηλό, απεικόνηση της θεάς της γονιμότητας και της ευφορίας
Kεραμεική: Όστρακα εγχάρακτα και απλά, ερυθρού, μαύρου και καστανού χρώματος. Λαβές αγγείων
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0075)
Ένας άνθρωπος που διαβάζει το παραπάνω κείμενο, φυσιολογικά, θα κατέτασσε στην Λίθινη εποχή τον χώρο. Αλλά, επισήμως, ο μόνος χαρακτηρισμός που του έχει δοθεί είναι ‘προϊστορικός’. Τέλος, κάτι ακόμη που διαπιστώθηκε για ένα σεβαστό αριθμό θέσεων και οικισμών με τον χαρακτηρισμό ‘προϊστορικός’ είναι η ταύτιση τους με την -λεγομένη- εποχή του Σιδήρου -δίχως να εξηγείται πώς κατέληξαν οι ειδικοί σε αυτό τον χρονικό προσδιορισμό. Πώς είναι δυνατόν να χαρακτηρίζεται ως ‘προϊστορική’ μια εποχή που χρησιμοποιεί την Γραφή, έχει πλήρη Αστικοποίηση και, βεβαίως, Μεταλλουργία, καθώς μιλάμε για την εποχή μεταξύ 1200-900 π.Χ.; Θεωρούμε ότι είναι ατυχής, αν όχι και λάθος, ο χαρακτηρισμός αυτός και, οπωσδήποτε, δημιουργεί συγχύσεις. Ομοίως και για τον χαρακτηρισμό ‘προϊστορικός’ σε θέσεις της -λεγομένης- εποχής του Χαλκού, για τους ίδιους ακριβώς λόγους)
Πετρωτά
“…στα Βόρεια του σημερινού χωριού Πετρωτά εντοπίστηκε προϊστορικός οικισμός, ο οποίος χρονολογείται πιθανότατα στη Νεολιθική εποχή-Πρώιμη εποχή του Χαλκού (6η-3η χιλιετία π.Χ.).”
Επίσης για την ίδια περιοχή:
Aκριβής θέση: Νομός Ροδόπης Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός
ΠOΛITIKH IΣTOPIA – XPONOΛOΓIO: Νεολιθική εποχή και πρώιμη εποχή του Χαλκού
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0035)
Μαρώνεια
“Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα κατά το τέλος της 2ης χιλιετίας υπήρχαν στη Θράκη πολλοί οικισμοί. Μια από τις θέσεις που κατοικήθηκαν ήδη από τα νεολιθικά χρόνια είναι η ευρύτερη περιοχή της Μαρώνειας στα νοτιοανατολικά της Κομοτηνής.”
(Πηγή: http://www.ipet.gr/thesaurusii/articles.php?lang=gr&id=867&thm=9&p_id=56&sp_id=)
Σπήλαιο Μαρώνειας
“Στο νομό Ροδόπης, περίπου 30χλμ. νότια της Κομοτηνής, ανάμεσα στον οικισμό Προσκυνητές και το χωριό Μαρώνεια, στο όρος Ίσμαρος, στην περιοχή που είναι γνωστή ως «Κουφού το Πλάι», βρίσκεται το σπήλαιο της Μαρώνειας, πλούσιο σε σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο, με εντυπωσιακότερα σπηλαιοθέματα τους δύο δίσκους του.
(…) Παρουσιάζει επιμήκη μορφή με κατεύθυνση Βορρά-Νότο, έχει συνολικό μήκος περίπου 350μ., ενώ το πλάτος του κυμαίνεται μεταξύ 15 και 50μ. Υπάρχουν δύο φυσικά ανοίγματα εισόδου και πολλές αίθουσες.
Η πρώτη χρήση του σπηλαίου ανάγεται στη Νεότερη Νεολιθική περίοδο και τους χρόνους της Πρώιμης Χαλκοκρατίας. Διακόπτεται αιφνίδια με το τέλος της Ύστερης Χαλκοκρατίας, για να συνεχιστεί πολύ αργότερα κατά περίπτωση. Θεωρείται πιθανό ότι, κατά τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο και την Πρώιμη Χαλκοκρατία, οι ένοικοι του ήταν κτηνοτρόφοι και γεωργοί, οι οποίοι ασκώντας «μεταβατική» κτηνοτροφία, ίσως μετακινούνταν συχνά στην περιοχή της Δράμας και της Ροδόπης.
(Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=9934)
Επίσης για το ίδιο σπήλαιο:
“Αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν στην περιοχή των Προσκυνητών Μαρώνειας, βόρεια της «γέφυρας του Πλατανίτη» αποκάλυψαν σπήλαιο, στο οποίο βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης από τη Νεολιθική εποχή”
(Πηγή: http://www.ipet.gr/thesaurusii/articles.php?lang=gr&id=884&thm=9&p_id=56&sp_id=)
Σώστης
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός, τούμπα
Πολιτική Ιστορία – Xρονολόγιο: Νεολιθική εποχή. Πρώιμη εποχή του Σιδήρου
Προϊστορικές λατρείες: Πήλινο προϊστορικό ειδώλιο γυναικείας μορφής. Ο κορμός είναι πεπλατυσμένος και τριγωνικός στο πάνω μέρος με δύο προεξοχές στις στενές πλευρές, στο μέσο περίπου του ύψους του, που δηλώνουν τα χέρια. Στο ίδιο ύψος ανάμεσα στα χέρια, δύο μικροί πλαστικοί όγκοι δηλώνουν το στήθος της γυναίκας. Το κεφάλι σχηματίζεται πλαστικά και μια βαθιά αυλάκωση δηλώνει τη μύτη. Τα μάτια σχηματίζονται με δύο λεπτές εγκοπές και στο σημείο του στόματος υπάρχουν τέσσερεις μικρές κοιλότητες, σε κάθετη γραμμή. Στο πίσω μέρος της κεφαλής προεξοχές δηλώνουν κόμμωση. Ύψος 0, 11 μ., χρονολογείται τέλος της νεολιθικής ή αρχές της εποχής του χαλκού
Kεραμεική: Νεολιθική κεραμεική (Karanovo III).
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0037)
Μύλων-μάνα
Aκριβής θέση: Νομός Ροδόπης, στην περιοχή Προσκυνητών Μαρώνειας, 1 χλμ. προς ΒΔ. της Μαρώνειας και 4 χλμ. προς ΝΑ. των Προσκυνητών. Τα όρια του οικισμού είναι προς Β. το Δάσος (Πάστρα), προς Α. το σημείο Μύλων Μόνα, προς Ν. ο χείμαρρος Πλατανίτης και προς Δ. η άσφαλτος του δρόμου Προσκυνητών- Μαρώνειας.
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός, σε έκταση 500Χ200 μ.
Πολιτική Iστορία – Xρονολόγιο: Νεολιθική εποχή, Πρώιμη εποχή του Σιδήρου
Oρυκτός πλούτος: Πυριτόλιθος
Oικοτεχνία – Bιοτεχνία: Λιθοτεχνία: λίθινοι πέλεκεις
Iδιωτικά οικοδομήματα: Κομμάτια πηλού από στέγη
Kεραμεική: Επιφανεική κεραμεική: όστρακα νεολιθικά και πρώιμης εποχής του Σιδήρου. Όστρακα κοκκινωπά, μαύρα, με γραφίτη, εγχάρακτα και πόδια από τριποδικά αγγεία
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0055)
Προσκυνητές Α (Καρά Τεπέ)
Αλλα τεκμήρια: Επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα
Ακριβής θέση: Νομός Ροδόπης, 5 χλμ. προς Δ. των Προσκυνητών
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός με πλούσια επιφανειακά ευρήματα αλλά με πολύ λεπτές επιχώσεις
Πολιτική Iστορία – Xρονολόγιο: Χρονολόγηση απανθρακωμένου οργανικού υλικού (C 14) από το Ινστιτούτο Επιστήμης και Υλικών του Δημόκριτου: 5560 έως 6126 π.Χ.
Kεραμεική: Όμοια χαρακτηριστικά με την κεραμεική της Παραδημής.
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0042)
Βέννα
Aκριβής θέση: Νομός Ροδόπης, στο λόφο Αμπάρ- Τεπέ ΝΑ. του χωριού Βέννα
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός
ΠOΛITIKH IΣTOPIA – XPONOΛOΓIO: Ύστερη Νεολιθική εποχή και πρώιμη εποχή του Χαλκού
Kεραμεική: Επιφανειακή συλλογή κεραμεικής, ομοιότητες με την κεραμεική της Λαφρούδας και της Παραδημής. Απουσία γραπτών οστράκων.
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0079)
Μοιράνα
Aκριβής θέση: Νομός Ροδόπης, στην κορυφή Ισικλίκ προς ΝΑ. του χωριού Μοιράνα
Oικιστικές μονάδες: Προϊστορικός οικισμός
ΠOΛITIKH IΣTOPIA – XPONOΛOΓIO: Ύστερη Νεολιθική εποχή και Πρώιμη εποχή του Χαλκού
Kεραμεική: επιφανειακή συλλογή, ομοιότητες με την κεραμεική της Λαφρούδας και της Παραδημής. Απουσία γραπτών οστράκων
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/thraki/history/his.asp?perioxhid=H0080)
Δυστυχώς, δεν κατέστη δυνατό να βρούμε φωτογραφίες ή βίντεο για τη συντριπτική πλειοψηφία των αρχαιολογικών θέσεων και ευρημάτων που παραθέσαμε.
Έρευνα-Αποδελτίωση: Φιλάρετος Ομηρίδης
Novo Scriptorium 
Leave a Reply