Σε αυτό το άρθρο συγκεντρώσαμε και παρουσιάζουμε τις πιο αξιόπιστες πληροφορίες για τα ‘προϊστορικά’ ευρήματα στον Νομό Καβάλας.
“Η σημαντικότερη πόλη της Ανατολικής Μακεδονίας, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού, η Καβάλα είναι χτισμένη αμφιθεατρικά προς τη θάλασσα, στις πλαγιές του όρους Σύμβολο.
Η ύπαρξη ενός μικρού οικισμού της Νεολιθικής εποχής (6500-3200 π.Χ.) στο ανατολικό άκρο της πόλης μαρτυρεί τα πρώτα δείγματα κατοίκησης στην περιοχή.”
(Πηγή: http://www.xanthi.ilsp.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=119&topic_id=10&level=2&belongs=9&area_id=32&lang=gr, αλλά και http://www.ipet.gr/thesaurusII/articles.php?lang=gr&id=1030&thm=9&p_id=&sp_id=)
“Ο νομός Καβάλας βρίσκεται ανάμεσα σε δύο από τα πιο σημαντικά ποτάμια της βόρειας Ελλάδας, το Στρυμόνα και το Νέστο, αποτελώντας το όριο ανάμεσα στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Στο νομό εντοπίζονται σημαντικοί οικισμοί και αρχαιολογικοί χώροι, οι οποίοι μαρτυρούν σημάδια κατοίκησης στην περιοχή από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια. Σημαντική πόλη και πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού η Καβάλα φανερώνει ίχνη κατοίκησης από την Νεολιθική εποχή.”
(Πηγή: http://www.ipet.gr/thesaurusII/articles.php?lang=gr&id=1032&thm=9&p_id=&sp_id=)
“Η Θάσος, νησί του Βορείου Αιγαίου, στα ΝΑ του κόλπου της Καβάλας, απέχει μόλις 8 χλμ. από τις μακεδονικές ακτές. Πρωτεύουσα του νησιού είναι ο Λιμένας, κάτω από τον οποίο έχουν έρθει στο φως κατάλοιπα της αρχαίας πόλης, ενώ σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα έχουν ανασκαφεί και σε άλλους οικισμούς όπως στον αρχαιολογικό χώρο της Αλυκής.
Η ανθρώπινη παρουσία στο νησί από τα προϊστορικά χρόνια βεβαιώνεται από την ύπαρξη οικισμών της εποχής του Χαλκού (3200-1100π.Χ.) και του Σιδήρου (11ος- 8ος αι.π.Χ.) στις θέσεις Θεολόγος, Σκάλα Σωτήρος και Καστρί.”
(Πηγή: http://www.ipet.gr/thesaurusII/articles.php?lang=gr&id=1045&thm=9&p_id=&sp_id=)
“Δύο χιλιόμετρα ανατολικά των Φιλίππων και πάνω σε χαμηλό λόφο, βρίσκεται ο προϊστορικός οικισμός Ντικιλί Τας. Το όνομα του οφείλεται στο ενεπίγραφο βάθρο του Ρωμαίου αξιωματικού C. Vibius Quartus, το οποίο σώζεται σε κοντινή απόσταση και είναι γνωστό ως «Ντικιλί Τας» ή «Μεγάλο Λιθάρι».
Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο πραγματοποιήθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, τη συστηματική έρευνα και μελέτη της θέσης έχουν αναλάβει η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και η Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών.
Χαρακτηριστικά στοιχεία του πολιτισμού του προϊστορικού αυτού οικισμού, όπως αγγεία, ανθρωπόμορφα ειδώλια, εργαλεία και κοσμήματα, ήρθαν στο φως φανερώνοντας την κατοίκηση στην περιοχή από τη μέση νεολιθική περίοδο (5000-4500 π.Χ.) έως το τέλος της εποχής του Χαλκού (3200-1100 π.Χ.). Η ζωή συνεχίζεται στον οικισμό έως την πρώιμη εποχή του Σιδήρου (1050-900π.Χ.), οπότε και εγκαταλείπεται.
Τα ευρήματα των ανασκαφών εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Φιλίππων και της Καβάλας.”
Προϊστορικός οικισμός Μεγάλο Λιθάρι ή Ντικιλί Τας
“Ακολουθώντας το μικρό μονοπάτι δίπλα στο έλος φτάνει κανείς στο λόφο του προϊστορικού οικισμού, η συστηματική ανασκαφική έρευνα του οποίου άρχισε στα 1961 και πραγματοποιείται με κοινό πρόγραμμα συνεργασίας της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Στο χώρο της ανασκαφής δεν υπάρχουν ακόμα μνημεία επισκέψιμα, όμως ορισμένα αντιπροσωπευτικά ευρήματα των ανασκαφών είναι εκτεθειμένα σε προσωρινή έκθεση στον προθάλαμο του Μουσείου των Φιλίππων. Ειδώλια, αγγεία, εργαλεία και κοσμήματα αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία του πολιτισμού των πρώτων κατοίκων της περιοχής των Φιλίππων από τη μέση νεολιθική εποχή ως το τέλος της εποχής του χαλκού. Η ζωή στον προϊστορικό οικισμό πρέπει να διακόπτεται με το τέλος της εποχής του χαλκού. Στην πρώϊμη εποχή του σιδήρου πρέπει να άρχισε η κατοίκηση της οχυρής Ακρόπολης των Φιλίππων.”
Το Ντικιλί Τας είναι μια θέση προϊστορικής κυρίως κατοίκησης, που χρονολογείται στη Νεολιθική εποχή (6400-4000 π.Χ.) και την εποχή του Χαλκού (3000-1100 π.Χ.).
(Πηγή: http://www.dikili-tash.fr/content_gr/presentation/presentation.htm)
Παράδεισος (Χωριό)
“Στην θέση πραγματοποιήθηκε ανασκαφή το 1976 από το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών. Τα επιφανειακά ευρήματα έδειξαν πως οι εποχές που αντιπροσωπεύονται στην θέση αυτή είναι η Νεότερη Νεολιθική και η εποχή του Χαλκού. Η ραδιοχρονολόγηση αλλά και η τεχνοτροπία των ευρημάτων δείχνουν πως αυτά είναι σύγχρονα με εκείνα της θέσεως Σιταγροί ΙΙΙ, δηλαδή η 5η χιλιετία π.Χ.. Τα ευρήματα δημοσιεύτηκαν ως Hellstrom, P., Johnson, J., Larje, R., Reese, D. & Blennow, M.-L., Paradeisos. A Late Neolithic Settlement in Aegean Thrace (ed. by P. Hellstrom). (Medelhavsmuseet Memoir 7). Stockholm 1987. ISBN 91-7192-677-1.”
Ανασκαφή Προϊστορικού Οικισμού Λιμεναρίων Θάσου
“Ο προϊστορικός οικισμός των Λιμεναρίων, εντοπισμένος από το 1986, ανασκάπτεται από το 1993. Επιχώσεις του τέλους της Μέσης και των αρχών της Νεότερης Νεολιθικής ανασκάφθηκαν στο νοτιοδυτικό τμήμα της εγκατάστασης, κατά τα έτη 1993, 1994 και 1997, ενώ τα έτη 1995, 1996 και 2001 ερευνήθηκαν αρχιτεκτονικά λείψανα της Εποχής του Χαλκού στην κορυφή καθώς και στην ανατολική πλευρά του λόφου. Η πρώτη κατοίκηση στη θέση τοποθετείται λίγο πριν τα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ., ενώ τα νεότερα αρχαιολογικά στρώματα χρονολογούνται στην 2η χιλιετία π.Χ..
Επειδή η ανασκαφική έρευνα έχει σωστικό χαρακτήρα, οι ανασκαπτόμενοι τομείς ερευνώνται μέχρι το φυσικό έδαφος.
Έχει ερευνηθεί συνολικά έκταση 350 τμ της Νεολιθικής Εποχής, με πάχος επιχώσεων από 1 ως 2-2,5 μέτρα, ανάλογα με την θέση των τομέων. Η Εποχή Χαλκού έχει ερευνηθεί σε έκταση 110 τμ, με μέσο πάχος επιχώσεων τα 1-1,5 μέτρα. Έτσι τα Λιμενάρια αποτελούν έναν από τους ευρύτερα ανασκαμμένους προϊστορικούς οικισμούς του βορειοελλαδικού χώρου. Επιπλέον, η αρχαιο-γεωμορφολογική έρευνα έχει συμπληρώσει σε αξιόλογο βαθμό την γνώση μας για την αρχική εγκατάσταση και την εξέλιξή της στο χώρο.
Σε εξέλιξη βρίσκονται η μελέτη του αρχαιολογικού υλικού, από ειδικούς μελετητές, καθώς και ποικίλα ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με αρχαιομετρικά εργαστήρια που αφορούν στην χρονολόγηση, τις πρώτες ύλες και την τεχνολογία όλων των φάσεων του οικισμού.
Η προϊστορική θέση εγκαταστάθηκε στο νοτιοδυτικό άκρο ενός πλατώματος που αντιστοιχεί σε τμήμα ταράτσας του Μέσου ή Ανώτερου Πλειστόκαινου, στις υπώρειες των λόφων που πλαισιώνουν την κοιλάδα των Λιμεναρίων-Καλυβίων από τα ανατολικά.
Ο οικισμός αναπτύσσεται πάνω στο ύψωμα, με οριζόντια μετατόπιση της εγκατάστασης. Έτσι, οι επιχώσεις της Νεολιθικής περιόδου εντοπίζονται στα δυτικά πρανή, ενώ αυτές της Εποχής του Χαλκού στην κορυφή του λόφου και τα ανατολικά πρανή.
Διαπιστώνονται περιοδικά μεγάλης κλίμακας εργασίες διαμόρφωσης με ισοπεδώσεις ή επιχωματώσεις τμημάτων του κατοικούμενου χώρου και την κατασκευή ταρατσών με λίθινους αναληματικούς τοίχους.
Παρατηρείται γενικά οριζοντιότητα των αρχαιολογικών στρωμάτων, παρά τις κλίσεις του φυσικού κροκαλοπαγούς εδάφους, ενώ κατά τις νεολιθικές οικιστικές φάσεις διαπιστώνεται και σχετική συνέχεια στην θέση κτισμάτων και κατασκευών που σχετίζονται με κατοίκηση και οικοτεχνικές δραστηριότητες. Στην περιφέρεια του νεολιθικού οικισμού εντοπίζονται ορύγματα που λειτούργησαν ως λάκκοι απορριμμάτων.
Συνεχίστηκε και φέτος η ανασκαφική έρευνα στον προϊστορικό οικισμό των Λιμεναρίων, για πρώτη φορά μάλιστα σε αδιατάρακτα στρώματα της προχωρημένης Πρώιμης Εποχής του Χαλκού.
Η έκταση που ανασκάφηκε δεν ξεπερνά τα 40 τ.μ. Εντοπίστηκαν δύο λιθόκτιστοι τοίχοι, πιθανόν της ίδιας οικιστικής φάσης, στα όρια ακριβώς του φυσικού εδάφους. Ο τρόπος δόμησης τους, αργολιθοδομή με μοναδικό συνδετικό υλικό τη λάσπη, υπενθυμίζει την τοιχοδομία του τέλους της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού όπως τη γνωρίζουμε από τον ίδιο οικισμό.
Εξωτερικά του βορειότερου από τους τοίχους εντοπίστηκε θερμαντική κατασκευή με δάπεδο από πηλό, της οποίας τα τρία διαδοχικά υποστρώματα εμφανίζουν εξαιρετική κατάσταση διατήρησης: το ανώτερο από όστρακα μεγάλων αγγείων, το μεσαίο από βότσαλα και το κατώτερο από πλακαρές πέτρες.
Άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία δεν εντοπίστηκαν, ενώ λιγοστά ήταν και τα κινητά ευρήματα της ανασκαφής: αλιευτικά βάρη, θραύσματα λίθινων πελέκεων, μερικές λίθινες χάντρες, σφοντύλια και ένα πήλινο ειδώλιο.
Η φάση αυτή, ωστόσο, έδωσε σημαντική ποσοτικά και ποιοτικά κεραμική, με υψηλό ποσοστό της διακοσμημένης με εγχάρακτα και εμπίεστα μοτίβα.
Η κατηγορία είναι, ως γνωστόν, πολύ διαδεδομένη στην Ανατολική Μακεδονία κατά το πρώτο μισό της 3ης χιλιετίας.
Σημαντικότερο, ωστόσο, εύρημα αποτελεί ο εντοπισμός αντικειμένων που σχετίζονται με την κατεργασία των μετάλλων, όπως μία τυπική ημισφαιρική χοάνη με ίχνη σκωριών.
Το εύρημα έρχεται να προστεθεί σε αρκετά ως τώρα από τις φάσεις της ΠΕΧ, με τα οποία πιστοποιείται η επιτόπια επεξεργασία του ορείχαλκου αλλά και του αργύρου.”
(Πηγή: https://www.culture.gr/el/service/SitePages/view.aspx?iID=1397)
Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου
“Προχωρώντας στο πρώτο τμήμα της έκθεσης (αίθουσες 4-5) ο θεατής έχει την ευκαιρία να δει αντικείμενα που εκτίθενται για πρώτη φορά και αφορούν την προϊστορία του νησιού, από την Παλαιολιθική Εποχή μέχρι την Εποχή του Σιδήρου. Η έκθεση αρχίζει με βασικές πληροφορίες για τη γεωμορφολογία και το φυσικό περιβάλλον του νησιού. Τα αρχαιότερα ευρήματα της έκθεσης είναι τα λίθινα, οστέϊνα και κεράτινα εργαλεία από τα ορυχεία ώχρας που έχουν εντοπιστεί στην θέση Τζίνες, κοντά στα σημερινά Λιμενάρια. Στη συνέχεια παρουσιάζονται εργαλεία, αγγεία, κοσμήματα και μικροαντικείμενα από τους τρεις σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς της Θάσου, των Λιμεναρίων, της Σκάλας Σωτήρος και του Καστριού Θεολόγου, που εκπροσωπούν τρεις διαφορετικές περιόδους, τη Νεολιθική, την Εποχή του Χαλκού και την Εποχή του Σιδήρου. Την έκθεση πλουτίζουν πιστές αναπαραστάσεις ενός σπιτιού της Ύστερης Εποχής Χαλκού κι ενός λιθόκτιστου οικογενειακού τάφου της Εποχής Σιδήρου από τον οικισμό στο Καστρί Θεολόγου, ενώ εντυπωσιακές είναι και οι λίθινες ανθρωπόμορφες στήλες, οι περισσότερες από τις οποίες βρέθηκαν εντοιχισμένες στους περιβόλους της Σκάλας Σωτήρος.”
(Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3331)
“Ιδανικός προορισμός για τους λάτρεις της αρχαιότητας και της ιστορίας, η Θάσος είναι πλούσια σε μνημεία που αξίζουν της προσοχής των περιηγητών. Προϊστορικοί οικισμοί έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία της Θάσου, όπως στο Καστρί στον Ποτό ή την Σκάλα Σωτήρα, που είναι εν μέρει επισκέψιμος για το κοινό, αλλά και το προϊστορικό νεκροταφείο στο Λαρνάκι.”
(Πηγή: https://greece.terrabook.com/el/thassos/chapter/arxaiologikoi-xoroi/)
Βραχογραφίες
“Φίλιπποι – Κρυονέρι – Ζυγός – Π. Καβάλα – Ελαιοχώρι, Παγγαίο – Ελευθερούπολις και Φωλεά είναι οι περιοχές του νομού Καβάλας που εμφανίζουν πλήθος βραχογραφήματα. Η γραφή πάνω σε βράχους γίνεται με χρώμα ή με χάραξη. Μια δεύτερη διάκριση προκύπτει από τη θέση τους: άλλα βρίσκονται μέσα σε σπηλιές και εντοπίζονται δύσκολα, ενώ άλλα απαντούν στο ύπαιθρο σε μεγάλους βράχους από ασβεστόλιθο. Τέλος, ενώ μεγάλο μέρος του βραχογραφικού υλικού μπορεί να χρονολογηθεί, για ένα επίσης μεγάλο μέρος η απουσία αρχαιολογικών ευρημάτων καθιστά αδύνατη την ένταξή του σε κάποια πολιτισμική περίοδο.
Στην πρώτη ομάδα χωριών, εγχάρακτα σχήματα παριστάνουν ελάφια, αλεπούδες και άλλα ζώα, αλλά και έναν οπλισμένο ιππέα, πολεμιστή ή κυνηγό, που σύμφωνα με μια «μυστηριακή ερμηνεία» θα μπορούσε να είναι πρόγονος του Θράκα ιππέα. Στους Φιλίππους και στο Κρυονέρι εντοπίστηκαν δεκατέσσερα παλαιολιθικά εργαλεία που ταξινομούνται από την Πρώιμη Μέση Παλαιολιθική ως την Ύστερη Άνω Παλαιολιθική (500000–20000 π.Χ.). Στους μνημειώδεις βράχους των ρωμαϊκών Φιλίππων βρέθηκαν 180 βραχογραφήματα από τα τέλη του 2ου και τις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ., που απεικονίζουν κυρίως την Άρτεμη και πιθανότατα είναι αναθηματικά αφιερώματα. Στα βουνά του Συμβόλου, στο βάραθρο της Φωλεάς και στην τοποθεσία «Γραμμένη πέτρα», σε βράχους με κοιλότητες απεικονίζονται γεωμετρικά σχήματα, κυρίως κυκλικά, ενώ κάποια χαράγματα σχηματίζουν πλοία και βάρκες με πανιά και κουπιά. Τα ίδια θέματα διακρίνονται και στις βραχογραφίες στο Ασφέντου Κρήτης.”
«Το Ντικιλί Τας είναι μία από τις καλύτερα τεκμηριωμένες θέσεις των Βαλκανίων για τις περιόδους από την Αρχαιότερη Νεολιθική (γύρω στο 6400-6200 π.Χ.) ως την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (12ος αιώνας π.Χ.). Τα οικιστικά κατάλοιπα είναι άφθονα και η κατάσταση διατήρησής τους σπάνια. Σε ένα από τα κτίσματα που ανασκάπτεται τώρα, τη λεγόμενη “οικία 1”, που χρονολογείται με ακρίβεια στο β’ μισό της 5ης χιλιετίας (4400-4200 π.Χ.), βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες από απανθρακωμένες ρώγες πατημένων σταφυλιών (Vitis vinifera), ένδειξη ότι φρέσκα σταφύλια είχαν πατηθεί για την εξαγωγή χυμού. Αρκετά αγγεία, ολόκληρα ή σε κομμάτια που έχουν βρεθεί κοντά τους περιείχαν αρχικά τα ίδια τα στέμφυλα ή τον χυμό των σταφυλιών. Αυτό το εντυπωσιακό και ασυνήθιστο εύρημα είναι ενδεχομένως η πιο παλιά μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη.
»Η μελέτη για την εξακρίβωση του τρόπου εκμετάλλευσης της αμπέλου (μικροσκοπικές και χημικές αναλύσεις) γίνεται σε συνεργασία με τη Σουλτάνα-Μαρία Βαλαμώτη και χρηματοδοτείται από τη National Geographic Society. Έχουν επίσης προσδιοριστεί και άλλα είδη φυτών, όπως το ρόβι (Vicia ervilia), το μονόκοκκο σιτάρι (Triticum monococcum), καθώς και το λινάρι (Linum usitatissimum), που θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί για το λάδι ή τις ίνες του.
»Τα είδη των σπόρων και οι ποσότητες που έχουν εντοπιστεί σημαίνουν ότι η καταστροφή του οικήματος αυτού συνέβη το φθινόπωρο, σε μια περίοδο κατά την οποία οι “σοδειές” είχαν αποθηκευτεί για τον επερχόμενο χειμώνα».”
“Τα τελευταία χρόνια -και ιδιαίτερα μόλις το 2013- η τούμπα του Ντικιλί Τας επεφύλασσε στους αρχαιολόγους πολλές εκπλήξεις που τους επέτρεψαν να έχουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την οργάνωση της ζωής και της κοινωνίας των προϊστορικών ανθρώπων.
Όπως εξηγεί, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η αρχαιολόγος Δρ. Δήμητρα Μαλαμίδου “το Ντικιλί Τας είναι μία από τις καλύτερα τεκμηριωμένες θέσεις των Βαλκανίων για τις περιόδους από την Αρχαιότερη Νεολιθική (γύρω στο 6400-6200 π.Χ) ως την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (12ος αιώνας π.Χ.)”.
Η κ. Μαλαμίδου, που υπηρετεί σήμερα στην ΙΗ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Καβάλας, ειδικεύεται τα τελευταία χρόνια στη μελέτη της Νεολιθικής εποχής και της Εποχής του Χαλκού του βορειοελλαδικού χώρου, ενώ από το 2008 είναι συνδιευθύντρια του νέου ερευνητικού προγράμματος στον προϊστορικό οικισμό Φιλίππων- Ντικιλί Τας.
“Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός”, συνεχίζει η κ. Μαλαμίδου, “ότι στη λεγόμενη ‘οικία 1’, του προϊστορικού οικισμού που χρονολογείται γύρω στο 4.200 π.Χ., βρέθηκε η πιο παλιά μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη. Χημικές αναλύσεις οργανικών καταλοίπων σε πήλινα αγγεία έδειξαν την ύπαρξη τρυγικού οξέως που υποδηλώνει διαδικασία ζύμωσης.
Φέτος, μάλιστα, βρέθηκε ένα άλλο αγγείο που περιείχε μεγάλες ποσότητες από απανθρακωμένους σπόρους και ρώγες πατημένων σταφυλιών (Vitis vinifera). Επίσης, αρκετοί σπόροι σταφυλιού βρέθηκαν γύρω από ένα άλλο αμφορόσχημο αγγείο με περίτεχνη γραπτή διακόσμηση που βρέθηκε σχεδόν άθικτο”.
Στο σύνολο των 1.200 ευρημάτων που είδαν το φως της αρχαιολογικής σκαπάνης το 2012 προστέθηκαν πρόσφατα μέσα στην “οικία 1” 300 ακόμη αντικείμενα κόσμησης. Τα πιο ενδιαφέροντα, σύμφωνα με την κ. Μαλαμίδου, είναι μια σειρά από ημίεργους κυνόδοντες χοιροειδών που αποτελούν πρώτη ύλη για την κατασκευή πλακιδίων.
“Η μικροσκοπική εξέταση, που ολοκληρώθηκε πριν λίγους μήνες, του περιδέραιου με τις 700 χάντρες, το οποίο βρέθηκε πέρυσι, έδειξε ότι οι χάντρες του είναι λίθινες, ενώ τα τέσσερα φύλλα χρυσού, τυλιγμένα γύρω από μία ή περισσότερες χάνδρες στο ίδιο περιδέραιο είναι φτιαγμένες από καθαρό χρυσό»” σημειώνει η αρχαιολόγος της ΙΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Καβάλας.
Επίσης, ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και πέντε μικρές φιάλες -τέσσερις πήλινες και μία μαρμάρινη- που φαίνεται ότι αποτελούσαν μέρος του εξοπλισμού ενός “αγγειογράφου”. Όπως σημειώνει η κ. Μαλαμίδου, “πράγματι, δύο από αυτές περιείχαν χρωστικές ύλες, η μία γραφίτη (φυσικό άνθρακα) και η άλλη οξείδιο του σιδήρου (ώχρα)“.
Πάντως η κ. Μαλαμίδου δεν κρύβει τη χαρά και την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι σταδιακά ολοκληρώνεται η επιστημονική μελέτη της “οικείας 1” και τα όσα συμπεράσματα εξάγονται εμπλουτίζουν σημαντικά τις γνώσεις των αρχαιολόγων για μια άγνωστη περίοδο της αρχαίας ιστορίας της περιοχής της ανατολικής Μακεδονίας.
Η αρχαιολόγος και διευθύντρια της ΙΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Καβάλας Μαρία Νικολαίου-Πατέρα, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, υπογραμμίζει ότι “η ‘οικεία 1’, με τα αρχιτεκτονικά της λείψανα, τον πλούτο των παλαιοβοτανικών και ζωολογικών καταλοίπων της και την καλή διατήρηση της οικοσκευής της (αγγείων, κοσμημάτων, ποικιλίας εργαλείων), αποτελεί ένα εξαιρετικό κλειστό αρχαιολογικό σύνολο, η μελέτη του οποίου ανανεώνει τις γνώσεις μας για την οργάνωση του χώρου, την τεχνολογία και την οικιακή οικονομία της Νεώτερης Νεολιθικής ΙΙ (β΄ μισό 5ης χιλιετίας π.Χ.)”.
“Εξαιρετικής σημασίας”, συνεχίζει η κ. Νικολαΐδου, “είναι όμως και τα στοιχεία (ιδιαιτέρως οι χρονολογήσεις με C14 που βρίσκονται σε εξέλιξη) που αναμένεται να δώσει για την ανάπτυξη του οικισμού από το τέλος της 5ης και κατά τη διάρκεια της 4ης χιλιετίας π.Χ. η μελέτη του στρώματος μετάβασης από τη Νεότερη Νεολιθική στην Πρώιμη Εποχή Χαλκού.
Σημειώνουμε ότι ένα τέτοιο στρώμα εντοπίζεται για πρώτη φορά στην ευρύτερη περιοχή σε οικισμό με διάρκεια ζωής από την Νεολιθική μέχρι και την Εποχή του Χαλκού”.
Η τούμπα του Ντικιλί Τας, με ύψος ανθρωπογενών επιχώσεων 16 μέτρων, είναι μία από τις μεγαλύτερες τούμπες των Βαλκανίων. Το χαμηλότερο σημείο, στο οποίο έχουν φτάσει οι ανασκαφές μέσα στον οικισμό, βρίσκεται περίπου 5 μέτρα ψηλότερα από το φυσικό έδαφος, δηλαδή από το αρχικό επίπεδο της πεδιάδας.
“Στο σημείο αυτό”, τονίζει η κ. Μαλαμίδου, “βρισκόμαστε γύρω στο 5500 π.Χ., στις αρχές της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου, σύμφωνα με την τρέχουσα αρχαιολογική ορολογία, πράγμα που σημαίνει ότι η πρώτη εγκατάσταση θα πρέπει να έγινε αρκετούς αιώνες νωρίτερα.
Πράγματι, οι πρόσφατες έρευνες επιβεβαίωσαν ότι στη βάση του λόφου υπάρχουν ανθρωπογενείς αποθέσεις της Αρχαιότερης Νεολιθικής, που χρονολογούνται με ασφάλεια στο δεύτερο μισό της 7ης χιλιετίας π.Χ. (6400-6200 π.Χ.)”.
Η θέση κατοικείται σχεδόν χωρίς διακοπή μέχρι το 1200 π.Χ. περίπου, στο τέλος της λεγόμενης Εποχής του Χαλκού. Λείψανα αυτής της περιόδου έχουν βρεθεί πολύ κοντά στην κορυφή της τούμπας, κάπου 15-16 μέτρα πάνω από το αρχικό έδαφος.”
(Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, http://www.real.gr/archive_planet/arthro/kabala_mystika_proistorikon_anthropon-226775/)
Δήμος Ορφανού
“Ο Ακροπόταμος είναι γνωστός στους σύγχρονους επιστήμονες για τον νεολιθικό οικισμό.
Στο Ποδοχώρι τα ευρήματα συνηγορούν για ιστορική αφετηρία από την εποχή του Χαλκού, ενώ μεταξύ Ποδοχωρίου- Ακροποτάμου βρίσκεται προϊστορικός οικισμός.”
Μουσθένη
“Το χωριό της Μουσθένης, κτισμένο στους πρόποδες του όρους Παγγαίου, είναι σήμερα από τους πιο όμορφους παραδοσιακούς οικισμούς της περιοχής. Ο τόπος έχει μακραίωνη ιστορία, όπως μαρτυρούν τα κατάλοιπα της ανθρώπινης παρουσίας σε πολλές τοποθεσίες γύρω από το χωριό, αλλά και οι αναφορές σε αρκετά ιστορικά κείμενα.
Η αρχαιότερη ανθρώπινη εγκατάσταση βρίσκεται στην τοποθεσία «Κεραμιδαριό», στον κάμπο, κοντά στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Είναι ένας οικισμός της Νεολιθικής εποχής που χρονολογείται σύμφωνα με τα επιφανειακά ευρήματα στο 5.000 – 4.000 π.Χ.”
(Πηγή: http://e-moustheni.blogspot.com/2014/01/800×600-normal-0-false-false-false-el-x.html)
Δήμος Ελευθερούπολης
“Τα ευρήματα έδειξαν ότι η περιοχή κατοικήθηκε αδιάκοπα από την ύστερη νεολιθική εποχή (4000 π.Χ.) μέχρι και τα ιστορικά χρόνια.”
(Πηγή: http://www.ipet.gr/thesaurusii/articles.php?lang=gr&id=488&thm=1&p_id=&sp_id=)
Δήμος Παγγαίου – Ακροπόταμος
Ο Ακροπόταμος είναι μια περιοχή με μεγάλη και διαχρονική ιστορική σημασία. Σε αυτόν ανακαλύφθηκε ο περίφημος νεολιθικός οικισμός από τον Γ. Μπακαλάκη και τον Γ. Ε. Μυλωνά.
(Σημείωση: στον ακόλουθο σύνδεσμο μπορείτε να διαβάσετε την επίσημη επιστημονική δημοσίευση http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/5166/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y)
(Πηγή: http://www.dimospaggaiou.gr/dimos/dim-enotites/de-orfanou)
Δήμος Παγγαίου – Οφρύνιο – Προϊστορικός οικισμός
Διαβάστε στον ακόλουθο σύνδεσμο μια επιστημονική δημοσίευση για τις ανασκαφές και τα ευρήματα στην Τούμπα Οφρυνίου: https://www.academia.edu/36351818/%CE%A4%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CF%80%CE%B1_%CE%9F%CF%86%CF%81%CF%85%CE%BD%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CE%91%CE%95%CE%9C%CE%98_2012_Ofrynio_Toumba_AEMTH_2012_
Δήμος Παγγαίου – Δημοτική ενότητα Ορφανού – Γαληψός – Σπήλαιο Αρκουδότρυπα
“Το εσωτερικό του σπηλαίου χαρακτηρίζεται κυρίως από τις έντονες καταπτώσεις ασβεστολιθικών τεμαχών, ενώ εντοπίστηκε πλήθος θραυσμάτων αγγείων, τόσο χειροποίητης προϊστορικής κεραμικής όσο και τροχήλατης κεραμικής ιστορικών περιόδων.”
(Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=19906)
Από τον ‘Διαρκή κατάλογο των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδος‘ διαβάζουμε πως στον νομό Καβάλας αναγνωρίζονται οι ακόλουθοι προϊστορικοί οικισμοί-θέσεις:
“1) Ακροπόταμος: Λόφος 1 χλμ. ΝΔ του χωριού, όπου προϊστορικός οικισμός.
2) Γαληψός: Λόφος ΝΔ του χωριού (στη νότια πλευρά της Εθνικής οδού Καβάλας-Θεσσαλονίκης) όπου προϊστορικός οικισμός.
3) Καριανή: Θέση “Παλιόκαστρο” 1,5 χλμ. ΒΔ Καριανής και στο μέσο της απόστασης Ορφανίου-Καριανής όπου προϊστορικός οικισμός.
5) Ν. Ηρακλείτσα: Θέση “Αετοπλαγιά” όπου το σπήλαιο Νυμφών με ευρήματα προϊστορικών και ιστορικών χρόνων.
7) Οφρύνιο: Τούμπα “Προφήτης Ηλίας”, όπου προϊστορικός οικισμός.
11) Ποδοχώρι: Θέση “Γιαλίμια” (ΝΑ του χωριού) όπου προϊστορικός οικισμός.
12) Πολύστυλον: Θέση Τούμπα, Δυτικά του χωριού, όπου προϊστορικός οικισμός.
14) Ποτός Θάσου: Λόφος Αγίου Αντωνίου 2χλμ. Νότια/ΝΑ του Ποτού όπου προϊστορικός οικισμός.
15) Παγγαίο: Όλη η περιοχή του Παγγαίου όπου έχουν εντοπισθεί σπήλαια και βραχογραφήματα και όπου τα αρχαία μεταλλεία χρυσού.”
(Πηγή: http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=5511&v17=)
Επίσης από τον ‘Διαρκή κατάλογο των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδος‘ διαβάζουμε:
“Θέση Χαρίτου Τούμπα Οφρυνίου. Οικισμός προϊστορικών και πρώιμων ιστορικών χρόνων, χρονολογούμενος από την διάσπαρτη επιφανειακή κεραμεική.
…επανοριοθετείται ο αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος περιλαμβάνει προϊστορικό οικισμό στη θέση Παλιάμπελα ή Μπαϊρέλα Γαληψού.
Θέση Τούμπα του Προφήτη Ηλία Οφρυνίου, επανοριοθετείται ο αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος περιλαμβάνει προϊστορικό οικισμό στον χαμηλότερο δυτικό λόφο.
Θέση Αρκουδότρυπα Γαληψού στο Παγγαίο. Λατρευτικό σπήλαιο προϊστορικών και πρώιμων ιστορικών χρόνων.
Θέση Τούμπα Χαρμάν Τεπέ Γαληψού, ανατολικά της μεσογειακής Ε.Ο. Καβάλας – Θεσ/νίκης. Προϊστορικός οικισμός με ορατά επιφανειακά λείψανα.
Θέση Πλατάνια Γαληψού. Προϊστορικός οικισμός σε τραπεζοειδή λόφο με ορατά λείψανα στην επιφάνεια του εδάφους.
…επανοριοθετείται ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση Παλιόκαστρο Καριανής, ο οποίος περιλαμβάνει προϊστορικό οικισμό με ορατά επιφανειακά λείψανα.
Ύψωμα μεταξύ των θέσεων Μεγάλη Αρίκα και Τραπεζίτσα Ακροποτάμου, στο οποίο εντοπίζεται οικισμός χρονολογούμενος από τα προϊστορικά έως τα πρώιμα ιστορικά χρόνια με ορατά επιφανειακά λείψανα και αρχαίο πηγάδι πιθανώς μεταλλευτικό, καθώς και τάφοι γύρω από αυτόν. Στη ΝΔ πλαγιά της Μεγάλης Αρίκας διατηρούνται αρχαία λαξεύματα.
Συμπληρώνεται η υπάρχουσα κήρυξη που αφορά σε προϊστορικό οικισμό σε λόφο περί το 1,5 χλμ. ΝΔ του οικισμού Ακροποτάμου και επανοριοθετείται ο αρχαιολογικός χώρος ο οποίος περιλαμβάνει τον προαναφερθέντα λόφο, την θέση Άγιος Γεώργιος, όπου οικισμός χρονολογούμενος στα προϊστορικά και πρώιμα ιστορικά χρόνια.
Θέση Προφήτης Ηλίας στα Λουτρά Ελευθερών. Οικισμός προϊστορικών και πρώιμων ιστορικών χρόνων επί του λόφου με ορατά επιφανειακά λείψανα.
Συμπληρώνεται η υπάρχουσα κήρυξη και επανοριοθετείται ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση Γιαλίμια στα ΝΑ του οικισμού Ποδοχωρίου, όπου οικισμός προϊστορικών και πρώιμων ιστορικών χρόνων με ορατά επιφανειακά λείψανα.
Θέση Αμμούδες Κοκκινοχωρίου. Οικισμός Νεολιθικής.”
(Πηγή: http://listedmonuments.culture.gr/fek.php?ID_FEKYA=15154)
Θάσος – Σκάλα Μαριών
“Οστά από το κρανίο ενός ενήλικα, έναν μικρό, αυτοσχέδιο βωμό, πλήθος κεραμικής και οικιστικά κατάλοιπα από τη Νεολιθική Εποχή έως και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού έφερε στο φως η εξερεύνηση του σχεδόν απροσπέλαστου σπηλαίου Ατσπάς, στον οικισμό Σκάλα Μαριών της Θάσου.
Οι αρχαιολόγοι εντόπισαν στα τοιχώματα του σπηλαίου οξείδια του σιδήρου και ίχνη μεταλλοφορίας. Δεν αποκλείουν εκεί να γινόταν κάποιου τύπου εξόρυξη μετάλλου.
Όπως αποκάλυψε από το βήμα ημερίδας του γραφείου Βόρειας Ελλάδας της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας ο αρχαιολόγος της Εφορείας, Αναστάσιος Σύρος, μέσα στο σπήλαιο βρέθηκε μία πήλινη μικρογραφική τράπεζα, διακοσμημένη με εγχάρακτα και εμπίεστα μοτίβα, ενώ σε κοντινή απόσταση υπήρχε ένα οστέινο αντικείμενο, ίσως αυλός, της Νεολιθικής Εποχής.
Το εσωτερικό της τράπεζας είχε ίχνη από καύση και δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούνταν ως λατρευτικό αντικείμενο στο τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ.
Όσον αφορά τον μεγάλο αριθμό θραυσμάτων της κεραμικής, ο κ. Σύρος ανέφερε ότι στο σύνολό της είναι χειροποίητη. «Στα διακοσμημένα αντικείμενα υπερτερούν η ρυτιδωτή και η αυλακωτή τεχνική, ενώ συχνά εμφανίζονται η εμπίεστη, η πλαστική και η εγχάρακτη. Η γραπτή κατηγορία αντιπροσωπεύεται μόνο από δύο παραδείγματα, διακοσμημένα με μαύρο χρώμα και με γραφίτη», είπε ο αρχαιολόγος.
Ο προϊστορικός άνθρωπος βρήκε στο σπήλαιο Ατσπάς Μαριών έναν καλά προστατευμένο χώρο και, όπως δείχνει η επιφανειακή κεραμική, αυτό γινόταν σε ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα από το τέλος της 5ης ως τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ.
«Μεταξύ των αγγείων κυριαρχούν οι φιάλες, με παραλλαγές ως προς την τυπολογία και τη χωρητικότητα. Πιο διαδεδομένος είναι ο τύπος με βαθύ κωνικό σώμα και κάθετο ή εισέχον χείλος, διακοσμημένος στον ώμο με διαγώνιες αυλακώσεις ή ρυτιδώσεις, ωστόσο υπάρχουν επίσης ανοιχτά ή ευρύστομα πιθοειδή και χυτροειδή, καθώς και αμφοροειδή αγγεία», είπε ο κ. Σύρος. Οι αρχαιολόγοι της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας εντόπισαν επίσης στα τοιχώματα του σπηλαίου οξείδια του σιδήρου και ίχνη μεταλλοφορίας και δεν αποκλείουν εκεί να γινόταν κάποιου τύπου εξόρυξη μετάλλου, δεν μπορούν όμως προς το παρόν να δώσουν περισσότερα στοιχεία, καθώς χρειάζεται συστηματική μελέτη του υλικού.
Σημαντικός είναι και ο αριθμός των αντικειμένων λιθοτεχνίας, καθώς βρέθηκαν μυλόλιθοι και τριπτήρες, αλλά και δύο πυριτολιθικά εργαλεία κοπής. Επίσης, τρία πήλινα σφονδύλια, που βρέθηκαν συγκεντρωμένα, σχετίζονται με οικοτεχνικές δραστηριότητες.
(Πηγή: https://www.xronometro.com/maries-thasou/)
NovoScriptorium: Είναι σαφές από τα παραπάνω ότι ο Νομός Καβάλας βρίθει ‘προϊστορικών’ ευρημάτων. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πληροφορίες για οινοποιία και μεταλλουργία κατά την 5η χιλιετία π.Χ.. Εντυπωσιακή είναι και η πληροφορία για χρήση ‘καθαρού χρυσού’ σε ένα περιδέραιο της 5ης χιλιετίας π.Χ.. Με ποιόν ακριβώς τρόπο, άραγε, ‘καθάριζαν’ τον χρυσό εκείνη την εποχή; Επίσης, προφανώς, γινόταν εξόρυξη χρυσού κατά την 5η χιλιετία π.Χ.. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πληροφορία για ανεύρεση παλαιολιθικών εργαλείων που χρονολογούνται 500 χιλιάδες χρόνια πριν από την εποχή μας. Στα Λιμενάρια Θάσου διαπιστώνεται επιτόπια επεξεργασία ορείχαλκου και αργύρου κατά την 3η χιλιετία π.Χ.. Η νήσος Θάσος διαπιστώνεται πως κατοικείται ήδη από την Παλαιολιθική εποχή. Είναι λυπηρό πως τα βραχογραφήματα του Νομού δεν έχουν πλήρως καταγραφεί ώστε να γίνουν αναλύσεις, συγκρίσεις και, επιτέλους, μια σοβαρή προσπάθεια χρονολόγησης των ‘προϊστορικών’ ανάμεσα στο σύνολο αυτών. Είναι ακόμη πιο ενοχλητικό το γεγονός πως ενώ έχουν βρεθεί πλήθος θέσεων, τόσο Παλαιολιθικής όσο και Νεολιθικής εποχής, οι επίσημες ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις είναι ελάχιστες και αφορούν συγκεκριμένες μόνο θέσεις. Δεν μιλάμε καν για ‘χρονολογήσεις’ με τα σύγχρονα μέσα. Ειδικώς δε οι θέσεις της Παλαιολιθικής εποχής θεωρούμε πως θα έπρεπε να μελετηθούν επισταμένως, καθώς δεν αποκλείεται να διαπιστωθούν ευρήματα που θα βοηθούσαν την επιστήμη της Ανθρωπολογίας να διαμορφώσει ακριβέστερα τις διάφορες θεωρίες περί της Εξελίξεως του Ανθρωπίνου είδους. Είναι τρομακτική η διαπίστωση πως στην περίπτωση που απουσίαζαν οι ξένες ανασκαφικές αποστολές, σχεδόν τίποτα δεν θα κινούταν αρχαιολογικώς -και- στο Νομό Καβάλας.
Έρευνα-Αποδελτίωση-Σχόλια: Φιλάρετος Ομηρίδης
Novo Scriptorium 
Leave a comment